ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ

Στου χουργιό λοιπόν ήτανι μια γ’ναίκα που τουν άdρα τ’ς τούνι λέγανι Γιουργάκ’ κι έλ’πι στ’ν Αμιρική. Τ’ Αϊ –Γιουργιού αυτήν’ έκανι κούμια1. Έβαλι λοιπόν του d’γάν’ απάν’, έκαμι d’ gουρκούτα κι τά ‘ψινι. Κατέβασι κι μια bουκάλα σούμα, έβγινι τα κούμια, τά ‘τρουγι κι έπ ’νι κι σούμα, ώσπου γίν’κι φέσ’. Απ’ d’bουλλή σούμα τ’ς ούρτι νύστα κι έγειρι ζd’ bαραστιά κι κ’μήθ’κι.
Κείνου του gιρό τα γρούνια ήτανι λεύτιρα κι πα’αίνανι όπ θέλανι. Γυρίζανι μέσα στου χουργιό κι bαίνανι μέσα στα σπίτια. Αυτήν είχι μια γρούνα κι ήτανι ώρα να φάει. Μπαίν’ μέσα στου σπίτ’, τρώει d’ κουρκούτα κι τα κούμια ούλα κι ξάπλουσι δίπλα ζd’ gυρά τ’ς κι η γρούνα. Η κυρά νειρεύ’dανι πως γύρ’σι ου άdρας τ’ς απ’ τα’ν Αμιρική κι μές στου νύπνου τ’ς άπλουσι του χέρ’ τ’ς κι χάιδιψι τη γρούνα. Τ’ς φάνκι μαθέ σκληρό του πρόσουπου απ’ τ’ χουdρή τρίχα τ’σι γρούνας κι λέει:
«Αμ γιατί αξούργους μ’ ούρτις Γιουργάκ’;»
Η γρούνα τότι κάν’ : «Γκρού ου» κι αυτήν λέει :
«Μίλα μ’ μαθέ ιλληνικά γιατί δε dα καταλαβαίνου τα ιgλέζ’κα».

1. Λουκουμάδες
2. Της ήρθε
Πηγή: ΣΛ, χφ. 1101, σ. 183-184 (Χρ. Λάνδρου, Πάνδροσος 1970).


«ΟΥ ΤΟΥΡΚΟΥΣ b’ ΓΙΝ’ΚΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ»
Ένας Τούρκους, βλέπουdας κάθι τόσου τσ’ φίλ’ τ’ τ’ς Κ’στιανοί να γλιdούνι, γιατί ούλου κι κάποια γιουρτή γιουρτάζανι, τ’ς ούπι μια μέρα:
«Βρε πιδιά, δε μι βαφτίζτι κι μένα να bουρώ να γιουρτάζου κι γω κάθι τόσου;»
«Κι δε σι βαφτίζουμι!» είπανι.
Τουνι βαφτίσανι του λοιπόν κι τουν είπανι Γιάνν’.
Τα Φώτα τ’ν άλλ’ μέρα, που είνι τα’ Άι-Γιαννιού, πήγανι οι φίλ’ να χιριτίσ’νι του νιουφώτ’στου. Τραπέζ’ πλούσιου αυτός, χ’σουπιράσσανι. Έρχουdας τ’ Άι-Γιαννιού τ’ Κληδών’ πάλι τραπέζ’ ου νιουφώτ’στους. Τα ίδια στ’ν απουκιφάλ’σ’ τ’ Προυδρόμ’, καθώς κι στ’ς 23 τ’ Σταυριάτ’ πού ‘νι του Άι-Γιαννιού τ’ Καρ’δά.
Ου φίλους στ’ν αρχή ήτανι πουλύ φχαριστημένους. Αργότιρα άρχισι να φουβάτι τα έξουδα. Είπι λοιπόν στ’ς φίλ’τ’ να τουνι πάνι στ’ν ικκλησά να ιδεί τ’ Άι-Γιαννιού τ’ν εικόνα. Κι σα dουν είιδι ξ’πόλ’τουνι είπι:
«Αμ βέβια, τόσα έξουδα, πού να τ’ μείν’νι λιφτά για παπούτσα! Έτσ’ πάτι να μι καταdήστι κι μένα;»
Έφχι κι ξαναγίν’κι Τούρκους.


Πρώτη δημοσίευση: Ν.Α.Δημητρίου, Λαογραφικά της Σάμου 3, Αθήνα 1986, σ. 215.

ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ
Μια απίστευτη συλλογή 3 τόμων που έφθασε στα χέρια μου χάρη στην άμεση ανταπόκριση του φίλου μου Γ. Σκαπέτη. Δε χρειάστηκαν παραπάνω από 5 λεπτά!! Τόσος ήταν ο χρόνος που μεσολάβησε, μεταξύ του τηλεφωνικού μου αιτήματος για βοήθεια σε μια σχετική με το παραμύθι εργασία της γυναίκας μου και της απάντησης του Γιώργη: «Σε ποια διεύθυνση να στα στείλω;»

Πρόκειται στην ουσία για μια καταγραφή των παραμυθιών στη Σάμο, μέσα από μια μακροχρόνια και χρονοβόρα συλλογική και ατομική προσπάθεια, με την επίβλεψη των Μ. Γ. Μερακλή και Μ. Γ. Βαρβούνη.

Τα παραμύθια αυτά συγκεντρώθηκαν, αντιγράφτηκαν και κατατάχτηκαν κατά το διεθνές σύστημα Aarne-Thompson (AaTh), στη συνέχεια σχολιάστηκαν παραμυθολογικά, ενώ δημοσιεύτηκαν –τα πληρέστερα κείμενα- in extenso. Ανάμεσα στην αρχειακή έρευνα και τη δημοσίευση, μεσολάβησε μια εκτεταμένη επιτόπια έρευνα, με ειδικό ερωτηματολόγιο, στη Σάμο (Ιούλιος 1994). Η επίσκεψη και η μελέτη αυτή επί του πεδίου, διευκρίνισε πολλά αμφισβητούμενα, βοήθησε στη διασταύρωση μέρους του υλικού ή ακόμη και τον εμπλουτισμό του με νέο υλικό, κυρίως όμως διαφώτισε θέματα σχετικά με τις συνθήκες αφήγησης και διατήρησης ενός παραμυθιού, τους αφηγητές παραμυθιών (παραμυθάδες – παραμυθούδες), το κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον των παραμυθιών και τις εξελίξεις ή μεταλλαγές που συνέβησαν σε αυτό, κυρίως μετά την κρίσιμη δεκαετία 1940-1950. Από την ίδια επιτόπια έρευνα προέκυψαν και σημαντικά δεδομένα για τη σύνδεση και τη θέση του παραμυθιού –ίσως και του λαϊκού αφηγηματικού λόγου γενικότερα- στο πολιτισμικό σύστημα της παραδοσιακής κοινότητας, προβάλλοντάς το ως κύρια εκφραστική της μορφή. (από την ΕΙΣΑΓΩΓΗ)

Τα κείμενα ή οι διάλογοι που καταγράφτηκαν στο Σαμιώτικο γλωσσικό ιδίωμα, στην περίπτωση που οι συλλέκτες ήταν μικρής ηλικίας (μαθητές) ή μη αυτόχθονες, καταγράφονταν (είτε απομαγνητοφωνούνταν) αλλοιωμένα. Στις περιπτώσεις αυτές έγινε, με μεγάλη προσοχή, η διόρθωση κατά το δυνατόν.
Για τη σωστότερη απόδοση του γλωσσικού ιδιώματος χρησιμοποιήθηκαν ειδικά φθογγολογικά σύμβολα, εκτός από τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου, όπως παρακάτω:
πχ Τα λατινικά b, d, g, όπου πρέπει να αποδοθεί η άρρινη (μη έρρινη) προφορά των φθόγγων:
μπ (με το φθόγγο b): bαίνου (μπαίνω), bαλουματής (μπαλωματής)
ντ (με το φθόγγο d):dύθ’κα (ντύθηκα)
γγ ή γκ (με το φθόγγο g): αgουνός (εγγονός)…

Ολόκληρο το ΥΠΟΜΝΗΜΑ που παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, βρίσκεται εδώ, για το λόγο κυρίως ότι δεν μπορούσα να αναπαραγάγω τα σύμβολα που περιγράφονται.


ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ, εκδόθηκαν από το Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου «ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ»