"Αναφορά στον Κυριάκο Κρόκο"

Τον Κυριάκο Κρόκο δεν έτυχε να τον συναντήσω ποτέ. Κατά καιρούς είχα συναναστραφεί και συνεργαστεί με ανθρώπους του ευρύτερου οικογενειακού του περιβάλλοντος, ιδιαίτερα στις αρχές του '80 και είχα ακούσει από πολλούς για το μέγεθος του ανθρώπου. Πριν από ένα χρόνο περίπου, έπεσα πάνω στο εκπληκτικό ντοκιμαντέρ του Γιάννη Τριτσιμπίδα "ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΡΟΚΟΣ, αρχιτέκτων και ζωγράφος" και γοητεύτηκα από τη φιλμογράφηση, την αφήγηση, την παρουσία, το έργο, το λόγο. Άρχισα να το ψάχνω και σταδιακά βρέθηκα μπροστά σε ένα πλήθος αναφορών και αφιερωμάτων στο πρόσωπό του, ικανών να γεμίσουν πολλές σελίδες.
Θα αρκεστώ στην σταχυολόγηση αποσπασμάτων από τα κείμενα που έχουν δημοσιευθεί κατά καιρούς, σε μια προσπάθεια ανάδειξης της προσωπικότητάς του και του έργου του, εδώ στo Μπάλο, τον ιστοχώρο που γυρεύει και παίρνει αφορμές από τα μεγάλα και τα σπουδαία αυτού του μικρού τόπου, στην άκρη της θάλασσας του Αιγαίου.

~*~

Γεννήθηκε το 1941 στον Πλάτανο της Σάμου.  Φοίτησε στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Ε.Μ.Π. και πήρε το δίπλωμά του το 1967. Παράλληλα με τις σπουδές του και ως το 1969 εργάσθηκε στο αρχιτεκτονικό γραφείο του καθηγητή Γιάννη Λιάπη.  Μετά τη στρατιωτική του θητεία έμεινε για ένα χρόνο στο Παρίσι κάνοντας αυτοσπουδή και μαθητεύοντας για ένα χρονικό διάστημα κοντά στον Γιάννη Τσαρούχη που ζούσε τότε εκεί. Γυρνώντας στην Αθήνα, παράλληλα με την αρχιτεκτονική του εργασία συνέχισε να ζωγραφίζει ακολουθώντας αυτή την κλίση που είχε από παιδί και κάνοντας σχέδια που πίστευε ότι εμπλουτίζουν την αρχιτεκτονική του παιδεία. Δημιούργησε δικό του εργαστήριο το 1976.  Η αρχιτεκτονική του δραστηριότητα αφορούσε κυρίως μελέτες και επιβλέψεις ιδιωτικών έργων, ενώ συμμετείχε με επιτυχία και σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς.

Από τις βραβευμένες εργασίες του και αντιπροσωπευτικό του έργο είναι το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης (1977-1993), η μελέτη του οποίου παρουσιάσθηκε εκπροσωπώντας την Ελλάδα στην ΙΙΙ Biennale “Αρχιτεκτονική Δημοσίων Κτιρίων” στο Κέντρο Pompidou (Παρίσι 1990).Το κτίριο βραβεύτηκε από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής με το Ειδικό Βραβείο στην κατηγορία “Έργα του Δημοσίου” (Αθήνα 2001). Τα περισσότερα από τα πραγματοποιημένα έργα του είναι δημοσιευμένα σε ελληνικά και ξένα αρχιτεκτονικά περιοδικά. Δείγματα της ζωγραφικής του δουλειάς είχε παρουσιάσει σε ομαδικές εκθέσεις. Το 1987 εκδόθηκε το βιβλίο “Αρχιτεκτονικά Τοπία” με σχέδια και κείμενα δικά του και του Αλέκου Φασιανού (γκαλερί Ζουμπουλάκη). Το φθινόπωρο του 1996, ο Κυριάκος Κρόκος εκπροσώπησε την Ελλάδα στην VI Bienale Αρχιτεκτονικής της Βενετίας, εκθέτοντας τα πιο αντιπροσωπευτικά από τα έργα του.
Γράφει η Άντρη Τσιουτή στην εισαγωγή της διατριβής της : Ο Κυριάκος Κρόκος, παρά το σύντομο διάστημα στο οποίο έζησε και δημιούργησε (1941-98), αναγνωρίζεται ως μια ιδιαίτερη και σημαντική μορφή, που άφησε το δικό του, προσωπικό στίγμα στην ελληνική αρχιτεκτονική του 20ου αιώνα.   Και καταλήγει συνοψίζοντας : Η προσωπική έρευνα, οι ανησυχίες και οι αναζητήσεις του, ο τρόπος θεώρησης της φύσης και της παράδοσης, η προσέγγιση της ελληνικής κλασικής αρχιτεκτονικής παράδοσης, διαμόρφωσαν τη δική του ποιητική, υψίστου ποιότητας και ήθους.  Αυτό που προκύπτει από το έργο του είναι ότι διατυπώνει ένα προσωπικό λεξιλόγιο, συνδυάζοντας μνήμες, υλικά, χρώματα, φως, σκιά σε μια ενότητα, για να αποδώσει στο μέγιστο την τελειότητα που αρμόζει σε κάθε κτίσμα. *** "Η ματιά πάνω στα πράγματα και τον κόσμο άλλαξε. Η μαστοριά και το μεράκι που συντήρησε και καλλιέργησε η μόδα του νεοκλασικισμού καταστράφηκε. Κάναμε πράγματα χωρίς να καταλαβαίνουμε, χωρίς κανένα βάθος, γιατί δεν είχαμε πεισθεί πραγματικά. Οι αρχές της νέας μόδας με το μπετόν σαν κυρίαρχο υλικό -αυτό δε φταίει βέβαια- μας μπέρδεψαν. Ο μηχανικός έπρεπε πια να πει πώς θα γίνει το σπίτι. Οι άνθρωποι δεν λένε πια θα χτίσω αλλά θα ρίξω πλάκα». 

"Η αρχιτεκτονική πρέπει ν' αρχίζει απ' τα θεμέλια". 

Ο Κυριάκος Κρόκος, πίστευε στην ομορφιά του απέριττου και απέρριπτε τη μεταμοντέρνα κακογουστιά:

«Είναι μια εικονογραφία ενοχλητική. Πιστεύω πως η αρχιτεκτονική πρέπει ν' αρχίζει απ' τα θεμέλια, από το σκάμμα που θα γίνει για να δεχτεί το κτίριο. (...) Το κτίριο μ' ενδιαφέρει και όχι τα ψεύτικα αετώματα. Έχω την ανάγκη να θυμηθώ ξεχασμένους κανόνες και να δουλέψω πάνω σ' αυτούς, γιατί πιστεύω ότι οι κανόνες δεν δημιουργούν δεσμεύσεις, αντίθετα απελευθερώνουν. Δες τα παλιά κτίρια πόσο σωστή τυποποίηση είχαν. Το ίδιο παράθυρο και όμως δεν είχαν μια κουραστική ομοιομορφία. Δουλεύοντας την ταμπλαδωτή πόρτα που είχαν δεχτεί ότι είναι σωστή την έκαναν όλοι με μικρές παρεκκλίσεις. Τώρα ο καθένας κάνει την πόρτα του».

Ο Κυριάκος θεωρούσε πως η σύλληψη μιας αρχιτεκτονικής ιδέας ήταν υπόθεση καθαρά ατομική. Αντιθέτως αναγνώριζε πως η επεξεργασία και η υλοποίηση της δεν μπορούσε παρά να είναι προϊόν συλλογικής προσπάθειας. Για να επιτύχει λοιπόν αποτελέσματα αντάξια των υψηλών προσδοκιών του φρόντιζε πάση θυσία να έχει κοντά του τους άριστους σε κάθε ειδικότητα. Ιδιαίτερα εκτιμούσε τους καλούς τεχνίτες. Εκείνους που μοχθούσαν για να υλοποιήσουν επίπονα με τα χέρια τους, ακόμα και με ανορθόδοξους τρόπους, ό,τι εκείνος με γλαφυρά λόγια και σκίτσα τους εξηγούσε. Αν και θαύμαζε τα καλοχτισμένα πράγματα, ο ίδιος απέφευγε να κατέρχεται στα «άδυτα της κατασκευαστικής τέχνης», γιατί διαισθανόταν –και ίσως να μην είχε άδικο– πως η γνώση της θα μπορούσε να στενέψει εξαρχής το εύρος των εμπνεύσεων του. Φύσει τελειομανής και συγκεντρωτικός, και οπαδός της ολοκληρωμένης αρχιτεκτονικής, δεν άφηνε την παραμικρή λεπτομέρεια στην τύχη της, ούτε όμως και στο κριτήριο ακόμα και των πιο έμπιστων συνεργατών του. Ως γνήσιος δημιουργός διατηρούσε πάντα κάποιες αμφιβολίες για την πορεία της δουλειάς του. Αμφιβολίες που τον ωθούσαν να μην αποτελματώνεται, αλλά που ενίοτε τον έκαναν απελπιστικά αναποφάσιστο και ικανό να προξενήσει μεγάλη καθυστέρηση, τόσο στη μελέτη όσο και στην κατασκευή των έργων του. Πίστευε όμως πως η καθυστέρηση γίνεται μια έννοια ρευστή μακροπρόθεσμα και δεν λογαριάζεται όταν αντισταθμίζεται από υψηλής ποιότητας αρχιτεκτονικό αποτέλεσμα.
. . . .Όπως οι περισσότεροι μεγάλοι δημιουργοί, ο Κρόκος είχε τα λόγια του θεμελιωμένα επάνω σε ουσιαστικό έργο. Ήταν ως εκ τούτου, αν και σπάνια μιλούσε δημόσια, πέρα από γοητευτικός και άκρως διδακτικός ομιλητής.     ( Γιώργος Μακρής )

-Οικοδομώ σημαίνει συναρμολογώ στοιχεία ομοιογενή. Χτίζω σημαίνει δένω στοιχεία ετερογενή. Υπάρχει ένας αφορισμός του Μπρακ, που μου αρέσει να τον επαναλαμβάνω, γιατί διατυπώνει τέλεια την τεράστια αυτή διαφορά: το χτίζω είναι συνθετική εργασία, ενώ το οικοδομώ δεν είναι. Το χτίσιμο απαιτεί τεχνίτη, το οικοδόμημα εργολάβο. Χτίζοντας συνθέτω, οικοδομώντας παραγεμίζω.
.....
-Να, λοιπόν, η πιο «ασθενής αρχιτεκτονική λεπτομέρεια» απ’ όλες: αρχιτεκτονική καλή χωρίς καλή ζωή δεν γίνεται.
-Ούτε χωρίς «ρυθμική ζωή» θα ‘λεγα. Άλλαξε ο ρυθμός, οι ρυθμοί μας πια. Τι να κάνουμε; Πρέπει να βρούμε τον τρόπο να δουλέψουμε μέσα στη βουή του καιρού μας. Σκέφτομαι καμιά φορά πως εγώ έζησα το πέρασμα από το Ησιώδειο άροτρο, απ’ τ’ αλώνι, στην αλωνιστική μηχανή. Θυμάμαι όταν ήρθε στην πατρίδα μου, τη Σάμο, αυτό το μηχάνημα και όλοι το υποδέχτηκαν σαν λυτρωτή. Κι όταν ήρθανε και τ’ άλλα μηχανήματα κι άρχισαν να φτιάχνουν δρόμους με βίαιο τρόπο. Τότε άλλαξε οριστικά ο ρυθμός της ζωής μας.  ( !! )
-Σταματήσαμε οριστικά να δίνουμε σημασία στη λεπτομέρεια.
-Ναι. Αρχίσαμε, μάλιστα, να κάνουμε ακριβώς το αντίθετο, να μισούμε τη λεπτομέρεια. Να προχωράμε γρήγορα και σαρωτικά. Θυμάμαι και την αγωνία που είχα πάλι από μικρός, κι έχω πάντα, όταν σταμάτησα σιγά-σιγά να βλέπω αρμονικά καλλιεργημένα χωράφια. Που οι πόλεις μεγαλώνανε τελείως ανεξέλεγκτα, που πέφτανε τα ωραία, λαϊκά νεοκλασικά, το ένα μετά το άλλο. Που καθετί μικρό κι όμορφο υποχωρούσε μπροστά στα μεγάλα κι άσχημα, συνήθως, πράγματα. (Από τη συνέντευξη στο Σωτήρη Κακίση)

~*~

Ήταν παντρεμένος με τη Λέτη Αρβανίτη και απέκτησαν τρία παιδιά, το Νικόλα, το Διονύση και την Ανίτα.  Έφυγε από τη ζωή πρόωρα, τον Ιούνιο του 1998.
Είχε προλάβει να υποβάλει μελέτη για το Μουσείο της Ακρόπολης, πρόταση θαυμαστής προσαρμογής στην ιερότητα του χώρου και του εγχειρήματος. Της έδωσαν παρηγορητικό «έπαινο», δεν είχαν τουλάχιστον την ευστροφία να προφασιστούν ότι θα ήταν ανορθογραφία μέσα στην εκβαρβαρισμένη τερατούπολη... ( Χρήστος Γιανναράς )
Πηγές - αναφορές : Άντρη Τσιουτή, Σκιαγραφώντας τον Κυριάκο Κρόκο   (pdf) Βικιπαίδεια, η ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια Οικοδομος: "Η αρχιτεκτονική πρέπει ν' αρχίζει απ' τα θεμέλια" - Κυριάκος Κρόκος (1941-1998) μουσικά προάστια: ΜΙΚΡΕΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ (3): ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΡΟΚΟΣ Συνέντευξη στο Σωτήρη Κακίση

Γιώργος Μακρής: ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΥΡΙΑΚΟ ΚΡΟΚΟ 

ASTRA GALERIE Η ΑΥΓΗ Κυριάκος Κρόκος: ενώπιος ενωπίω με την αλήθεια του παρόντος Χαμένη η «αίσθηση του ιερού»/ Του Χρήστου Γιανναρά