Το Πλατανιώτικο νερό κι ο Πλατανιώτικος συρτός

Ο «Πλατανιώτικος» σαμιώτικος συρτός και το επίσης συρτό «Το πλατανιώτικο νερό» φαίνεται να συγχέονται ως ένα και το αυτό, μιας και στα δύο το δεκαπεντασύλλαβο ομοιοκατάληκτο πρώτο δίστιχο είναι πάντα το ίδιο: Να 'χα νερό απ' τον Πλάτανο. .. , ενώ στη συνέχεια ταιριάζονται διάφορα άλλα δίστιχα της αγάπης, του γάμου κτλ. ανάλογα την περίπτωση, ανάμεσα στα όποια και «Το πλατανιώτικο νερό...».
Έτσι, σύμφωνα με τη λογική της ταύτισης μιας έννοιας - κλειδί με κάποιο τραγούδι - κλειδί (αντίληψη πού κυριαρχούσε, και εν μέρει κυριαρχεί ακόμη πανελλαδικά), τα δύο αυτά τραγούδια αντιμετωπίζονται ως ένα σαμιώτικο τραγούδι με διαφορετικές παραλλαγές, αποτελώντας και αντικείμενο διεκδίκησης τόσο από τούς κατοίκους του χωριού Πλάτανος όσο και από τούς κατοίκους της Χώρας, στην πλατεία της όποιας υπήρχε παλαιότερα μεγάλος πλάτανος με δροσερό νερό. Όμως, οι στίχοι (ποιητικό κείμενο) με τις «σημαντικές» λέξεις (λ.χ. Πλάτανος, πλάτανος) είναι μία μόνον συνιστώσα τον τραγουδιού.
Οι άλλες δύο είναι η μουσική (μελωδία και ρυθμός) και ο χορός. Οι τρεις συνιστώσες βρίσκονται οργανικά αλληλένδετες, και μόνον ως τέτοιες συναπαρτίζουν το κάθε τραγούδι. Με αυτή την έννοια, δεν διευκρινίζεται ποιο «Πλατανιώτικο νερό» είναι το αντικείμενο διένεξης. Διότι έχουμε υπ' όψη μας τουλάχιστον τέσσερις διαφορετικές εκδοχές του «πλατανιώτικου νερού» σε χρήση στα μέσα τον 20ου αι. στη Σάμο, με μικρότερες ή μεγαλύτερες αλλά διακριτές διαφορές τόσο από μελωδικής όσο και από ρυθμικής πλευράς.
Η ηχογράφηση του πλατανιώτικου συρτού στις αρχές τού 20ου αι., που περιλαμβάνεται στην έκδοση "Η Σάμος στις 78 στροφές", απηχώντας παλαιότερη παράδοση, νομίζουμε ότι έρχεται να καταθέσει νέες παραμέτρους στον προβληματισμό περί εντοπιότητας τον τραγουδιού, ο οποίος έχει τροφοδοτήσει αντικρουόμενες απόψεις και έντονες συζητήσεις στο πρόσφατο παρελθόν, αποσαφηνίζοντας τους λόγους της σύγχυσης.
Συγκρίνοντας τα δύο κομμάτια (Το πλατανιώτικο νερό και τον Πλατανιώτικο) διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για δύο τελείως διαφορετικούς σκοπούς, με μόνο κοινό στοιχείο τα δίστιχα που ταιριάζονται πάνω τους. Το μεν πρώτο, στην εκδοχή που παρουσιάζεται εδώ, είναι ένα κοινό συρτό. Ακολουθεί δε τη ρυθμική εκδοχή που υιοθετήθηκε από τα όργανα και επικράτησε στις πρακτικές του νησιού τα νεότερα χρόνια. Το δεύτερο κομμάτι, τόσο από την ετικέτα του δίσκου (Σαμιώτικος συρτός, «Πλατανιώτικος») όσο και από τη ρυθμική δομή, φαίνεται ότι αποτελούσε ιδιαίτερο χορό. Είναι πιθανόν μάλιστα, ότι πρόκειται για τον πλατανιώτικο που αναφέρεται στην αρθρογραφία των εφημερίδων τής περιόδου της Ηγεμονίας1. Επίσης, από το επιφώνημα της Κας Κούλας (Να ζήσει ο Πλάτανος στη Σάμο), μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι στίχοι αναφέρονται στο χωριό Πλάτανος. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο σε αυτό το κομμάτι είναι ότι η πολύπλοκη μελωδική του ανάπτυξη βασίζεται σε δεκάσημη ρυθμική δομή και μάλιστα στο σύνηθες σχήμα 3+2+2+3, το οποίο εντοπίζουμε και σε σχετικές ανέκδοτες ηχογραφήσεις του '60. Η μελωδική και πολύ περισσότερο η ρυθμική δομή παραπέμπει σε παλιότερες μορφές, τις οποίες ελάχιστες φορές συναντάμε στο σύγχρονο ελληνικό λαϊκό ρεπερτόριο. Αυτή η ιδιαίτερη ρυθμική δομή, υποθέτουμε ότι ήταν η βάση για τον τοπικό πλατανιώτικο συρτό χορό, ο οποίος φαίνεται ότι ήταν διακριτά διαφορετικός από τον κοινό συρτό.

Σαμιώτικος συρτός, «Πλατανιώτικος»
Κα Κούλα, τραγούδι - Διονύσιος Πόγγης, βιολί -
Μ. Μαυρογένης, κλαρίνο - Π[αύλος] Λυμπέρης, σαντούρι
(Νέα Υόρκη, περ. 1919, Panhellenion Record, Ρ-343Α, 10")

Να χα νερό απ' τον Πλάτανο, σταφύλι απ' την Κολώνα,
να χα και το μελαχρινό να το φιλώ στο στόμα.

Το πλατανιώτικο νερό λένε πως έχει αβδέλλες,
μα κείνο το κακόμοιρο έχει όμορφες κοπέλες.

-"Ωχ, να ζήσει ο Πλάτανος στη Σάμο.
Γεια σου Νιόνιο Πόγγη, λέω, γεια σου.
Γεια σου Παύλο.

Ο Πλάτανος της Σάμου βρίσκεται στις δυτικές πλαγιές τού βουνού Καρβούνης, σε υψόμετρο 550 μ. περίπου, και στην κεντρική πλατεία του χωριού τρέχει η ξακουστή πηγή του, με εξαιρετικής ποιότητας νερό.
Κολώνα : Περιοχή στη Ν.Α. Σάμο γύρω από τον αρχαίο ναό της «Ήρας, που πήρε το όνομά της από τη μοναδική κολώνα του ιερού που σώζεται σε όρθια θέση. Οι αμπελώνες στην περιφέρεια της Κολώνας θεωρούνται από τους καλύτερους της Σάμου.

Είναι η πρώτη και μοναδική γνωστή ηχογράφηση αυτού του χορευτικού σκοπού και μάλιστα από Σαμιώτες μουσικούς με προεξάρχοντα τον εξαίρετο βιολιστή Διονύσιο Πόγγη. Η χρήση της λέξης «μελαχρινό» στο δεύτερο δίστιχο, συνηθισμένη στα παλιά δίστιχα, εδώ και πολλά χρόνια έχει αντικατασταθεί από το «αγάπη μου».

Η ηχογράφηση αυτή παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, αφού κανείς από τούς Σαμιώτες στους οποίους ετέθηκε υπ’ όψη, δεν αναγνώρισε κάτι από τη μελωδία και τη ρυθμική δομή του. Στον ρυθμό του, όπως φαίνεται, δεν μπορούν να ταιριάξουν τα βήματα του πλατανιώτικου όπως παρουσιάζεται σήμερα. Σημειώνουμε ότι ο πλατανιώτικος, όντας χορός σε αποδρομή, αποτελεί μέρος τού σημερινού ρεπερτορίου των χορευτικών συλλόγων, και μέσα από τη μαθητεία του στους συλλόγους αυτούς επανατοποθετείται στα πανηγύρια του νησιού. Χορεύεται δε -προφανώς λόγω των στίχων του- πάνω στο Πλατανιώτικο νερό, το οποίο είναι ένα κοινό συρτό, και βέβαια μπορεί να χορευτεί και ως τέτοιο. Όμως, σύμφωνα με πληροφορίες, στην αναθέρμανση του πλατανιώτικου χορού συνέβαλλαν τα σεμινάρια χορού της τελευταίας εικοσαετίας, με τις παρεμβατικές προσαρμογές, που συνήθως επιβάλει η λογική της αναπαράστασης.

Το πλατανιώτικο νερό
Γιώτα Λύδια, τραγούδι - Συνοδεία λαϊκής ορχήστρας -
Διασκευή-διεύθυνση, Στέλιος Χρυσίνης
(Αθήνα, 12.6.1956, ΗΜV, ΑΟ-5369, 10')

Να ΄χα νερό απ’ τον Πλάτανο, σταφύλι απ’ την Κολώνα,

νά 'χα και την αγάπη μου να τη φιλώ στο στόμα. '

Άιντε να πάμε κει που λες,

που κάνουν τα πουλιά φωλιές.

Περήφανε μου πλάτανε, ψηλά που 'ν' τα κλαδιά σου,

ολόδροσο τ' αγέρι σου και κρύα τα νερά σου.

Αμυγδαλάκι τσάκισα

και μέσα σε ζωγράφισα.

Στο πλατανιώτικο νερό, στην κρυσταλλένια βρύση,

ολόδροση είν’ η κοπελιά, που πάει για να γεμίσει.

Τ' αμυγδαλοτσακίσματα,

σου στέλνω χαιρετίσματα. 

Η τεχνικά άρτια εκτέλεση με την Γιώτα Λύδια ακούστηκε αρκετά τις περασμένες δεκαετίες, επηρεάζοντας την αισθητική και την όποια εξέλιξη του τραγουδιού. Η Λύδια, με το καλλιτεχνικό εκτόπισμα που έχει, εισάγει ερμηνευτικά στοιχεία από την τρέχουσα δισκογραφία της αστικής λαϊκής μουσικής. Παράλληλα η σύνθεση της ορχήστρας (βιολί ακορντεόν και δυο κιθάρες, η μία σόλο και η άλλη στη ρυθμικοαρμονική συνοδεία), ο τρόπος της ρυθμικής συνοδείας και η μελωδική ανάπτυξη μας παραπέμπουν στην πρώιμη εποχή του νεοδημοτικού, όπου εκπρόσωποι του αστικού λαϊκού απέδιδαν το δημοτικό ρεπερτόριο προσαρμοσμένο στον ρυθμό του συρτόμπαλλου.

πηγή: Η Σάμος στις 78 στροφές

Η παρθενική ανάρτηση για το 2018 στην αρχή της 2ης 10ετίας για το ΜΠΑΛΟ, δε θα μπορούσε παρά να είναι μελωδική, σαμιώτικη και παραδοσιακή!!!

Από μικρός το αγαπούσα αυτό το τραγούδι, λόγω του εντυπωσιακού πλάτανου και της περίτεχνης βρύσης που υπάρχει στην πλατεία των Κουμεΐκων, αλλά κυρίως για την ένταση στο ρυθμό του, που το έκανε πάντα να ξεχωρίζει στα αυτιά μου, σε σχέση με τη σπουδαία και πασίγνωστη "Σαμιώτισσα" που είναι πιο κανταδόρικη.

Μια ξεχωριστή εκτέλεση για το πλατανιώτικο νερό είναι αυτή από το Μουσικό Σχολείο Τρικάλων, ενώ πολύ γνωστή και δημοφιλής είναι επίσης και αυτή των Locomondo! Μπορείτε να απολαύσετε τα δυο υπέροχα τραγούδια, πατώντας πάνω στις ετικέτες των δίσκων ή στους χρωματιστούς τίτλους των στίχων τους!!

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. Βλ. Μανουήλ Γ. Παπανικολάου, «Η πανήγυρις τού Βροντά», εφ. Πατρίς, φ. 5, 12.9.1898: «...Μόλις έδυ ό ήλιος καί επήλθε τό σκότος, ό κόσμος συνηθροίζοντο εντός τής Μονής όπου πολλά υπήρχον καφφενεία καί πολλαί εγχώριαι μουσικαί έκρουον διάφορα τεμάχια, ιδία δέ τόν Πλατανιώτικο».