Η ΔΗΜΟΣΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΖΑΓΟΡΑΣ

Στις αρχές του 18ου αιώνα η κεντρική συνοικία του Αγίου Γεωργίου Ζαγοράς, γίνεται έδρα εμπορίου μεταξονημάτων καθώς και βιοτεχνίας μάλλινων ενδυμάτων, τα οποία με τα φημισμένα πια Ζαγοριανά καράβια  αποστέλλονται στην Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, και σε πολλά άλλα μεγάλα εμπορικά κέντρα της Ευρώπης. Έτσι βαθμιαία, η βελτίωση της οικονομικής κατάστασης πολλών κατοίκων της Ζαγοράς και η επαφή αρκετών από αυτούς με την ακμάζουσα τότε Ευρώπη, γέννησε την επιθυμία αλλά και την δυνατότητα ανώτερης μόρφωσης με την συστηματική σπουδή της Ελληνικής γλώσσας, αρχαίας και νεώτερης, καθώς και με την μελέτη αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων και νεώτερων Ευρωπαίων επιστημόνων.

Η ίδρυση της βιβλιοθήκης Ζαγοράς
Η Βιβλιοθήκη της Ζαγοράς ιδρύθηκε το 1762.Βασικοί και αποτελεσματικοί συντελεστές της ιδρύσεως της είναι δυο μεγάλες προσωπικότητες της Ζαγοράς. Οι φιλογενείς και φιλόμουσοι Ιωάννης Πρίγκος(1725-1789) και οικουμενικός πατριάρχης Καλλίνικος ο Γ΄(1713-1791). O Iωάννης Πρίγκος ξενιτεύτηκε από μικρός (16 χρονών περίπου) με σκοπό να μάθει και να μορφωθεί. Από Σμύρνη, Αλεξάνδρια , Βενετία, κατέληξε στο Άμστερνταμ όπου εμπορευόμενος πλούτισε. Ξόδεψε δε όλη του τη περιουσία, φροντίζοντας για την ορθόδοξη παροικία του Άμστερνταμ όντας βαθειά θρησκευόμενος , μα κυρίως για τη πατρίδα του τη Ζαγορά. Τα πρώτα 48 βιβλία έφτασαν σε δυο κασέλες μέσω Σμύρνης μαζί με χρήματα, εποπτικά όργανα κ.λπ. για λειτουργία σχολείου και βιβλιοθήκης έφτασαν στη Ζαγορά το 1762, χρονιά που αναφέρεται σαν έτος ίδρυσης της βιβλιοθήκης. Συγχρόνως τότε ο Πατριάρχης Καλλίνικος ο Γ’ μετά από μια σύντομη και ανώμαλη πατριαρχία στη Πόλη και τετράχρονη εξορία στο Σινά, ξαναβρίσκεται στη πατρίδα του και φροντίζει κι αυτός μέχρι το θάνατό του για την παντοειδή προκοπή της και κυρίως την πνευματική.

Επιμελήθηκε και ανασυγκρότησε τη σχολή που ήδη λειτουργούσε από τις αρχές του 18ου αιώνα (1712) στη συνοικία του Αγίου Γεωργίου Ζαγοράς, στην οποία και έδωσε την ονομασία «Ελληνομουσείο». Εκεί στεγάστηκαν τα βιβλία που κατά καιρούς έστελνε ο Ι. Πρίγκος από την Ολλανδία (και τα οποία έφτασαν συνολικά τον αριθμό των 1000 τόμων περίπου), τα βιβλία του Πατριάρχου Καλλίνικου (35 χειρόγραφοι κώδικες και 326 έντυπα βιβλία) καθώς και αυτά που δώρισαν άλλοι επώνυμοι Ζαγοριανοί που κατείχαν υψηλές θέσεις στη Κωνσταντινούπολη, στη Ρωσία, στις παραδουνάβιες ηγεμονίες και αλλού. Οι παραπάνω δωρεές σπάνιες και σπουδαίες αποτελούνταν, από εκδόσεις της Βενετίας, Μεδιολάνου, Τεργέστης, Βιέννης, Χάγης, Άμστερνταμ, Λονδίνου, Παρισίων, Λειψίας και γενικά των μεγάλων πνευματικών κέντρων της Ευρώπης. Όλες έχουν τυπωθεί σε τυπογραφία επιφανών ακαδημιών, βασιλικών κολεγίων, και ονομαστών τυπογράφων όπως του Άλδου Μανούτου, Εράσμου Σμίτ κ.α. περιέχουν δε έργα κλασσικής ελληνικής γραμματείας, θρησκευτικά, ιστορικά γεωγραφικά, όπως του φημισμένου Ολλανδού κοσμογράφου Αβραάμ Ορτέλλιου, και πολλά άλλα.

Οι επιφανέστεροι σπουδαστές και χρήστες της βιβλιοθήκης ήταν ο Ρήγας Φεραίος και οι Μηλιώτες δάσκαλοι Άνθημος Γαζής και Γρηγόριος Κωσταντάς. Τελευταίος μαθητής και χρήστης της βιβλιοθήκης της περιόδου αυτής ήταν ο Φίλιππος Ιωάννου, Ζαγοριανός, ο μετέπειτα πρώτος καθηγητής της φιλοσοφίας του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Με την έναρξη της Επανάστασης παύει και η λειτουργία της Σχολής και της Βιβλιοθήκης.

Οι Εκδόσεις και τα χειρόγραφα της Βιβλιοθήκης 
 

Τα βιβλία της Βιβλιοθήκης της Ζαγοράς είναι άξια προσοχής και για τη σχέση τους με έναν από τους δημιουργούς της νεώτερης εθνικής μας ιστορίας , τον Ρήγα, αλλά και αυτά καθαυτά. Κι αυτό γιατί αρκετά μεν από τα χειρόγραφα περιέχουν ύλη ανέκδοτη, θεολογική και ιστορική μεγάλου ενδιαφέροντος, από δε τα έντυπα, πολλά είναι εκείνα που φέρουν σημειώσεις στα παράφυλλα και λευκά περιθώρια των σελίδων τους, πάρα πολύ διαφωτιστικές για την ιστορία της Ζαγοράς, αλλά και για την ελληνική ιστορία του 18ου αιώνα γενικότερα. Αλλά δεν είναι λίγα κι εκείνα που έχουν αξία για το χρόνο και το τόπο της εκδόσεως, για τα περιώνυμα τυπογραφεία από τα οποία προέρχονται για τη σοφία των εκδοτών, για τη καλλιτεχνική μορφή των τόμων, των οποίων οι έξοχης τέχνης χαλκογραφίες και ξυλογραφίες που τους κοσμούν θέλγουν ισχυρά τον καλαίσθητο θεατή. Πολλές από τις εκδόσεις που φιλοξενεί η βιβλιοθήκη της Ζαγοράς είναι πρώτες δια τον τύπο εκδόσεις συγγραμμάτων.

Η Βιβλιοθήκη από το 1821 μέχρι σήμερα
Μετά τη παύση της λειτουργίας του «Ελληνομουσείου», ο χώρος στον οποίο στεγαζόταν η βιβλιοθήκη, γκρεμίστηκε και τα βιβλία αλλάζοντας κατά καιρούς διάφορα μέρη υπέστησαν πολλές φθορές ενώ πάμπολλα είναι αυτά που χάθηκαν.

Σήμερα και από το 1950 περίπου στεγάζονται σε κτίριο ιδιοκτησίας του Δήμου Ζαγοράς ενώ από το 1955 υπάγεται στη αρμοδιότητα του Υπουργείου Εθν. Παιδείας και Θρησκευμάτων. Στα εγκαίνια του πρώτου κτιρίου της σημερινής βιβλιοθήκης την 30η Ιανουαρίου 1961 ο αριθμός βιβλίων καθώς και χειρόγραφων που δωρίθηκαν, ανήλθε στις 10.000.

Σήμερα η βιβλιοθήκη της Ζαγοράς περιέχει περισσότερα από 20.000 βιβλία και πλέον από 1000 παλαιότυπα. Πρόσφατα ο Δήμος Ζαγοράς, παραχώρησε και το υπόλοιπο μέρος του κτιρίου για τις ανάγκες της βιβλιοθήκης.

Στη βιβλιοθήκη που είναι δανειστική, λειτουργεί αναγνωστήριο που εξυπηρετεί έως και δέκα άτομα. Χρησιμοποιείται από μέλη και επισκέπτες που επιθυμούν να μελετήσουν τεκμήρια επί τόπου καθώς και τεκμήρια που δεν μπορούν να δανειστούν όπως λεξικά, εγκυκλοπαίδειες, περιοδικά, λαογραφικά και παλαιότυπα που χρονολογούνται πέρα των 50 ετών. Σε όσους ερευνητές επιθυμούν, τα σπάνια συγγράμματα διατίθενται σε ψηφιακή μορφή. Στο Κέντρο Πληροφόρησης της βιβλιοθήκης λειτουργεί επίσης, εξοπλισμός πληροφορικής καθώς και ειδικός εξοπλισμός για άτομα με αναπηρία (ΑμεΑ).

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Κατά τη διάρκεια της πρόσφατης εκδρομής μας στην υπέροχη Ζαγορά και στο μαγευτικό Πήλιο, είχαμε τη μεγάλη χαρά να επισκεφτούμε την περίφημη Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη και να περιηγηθούμε στην ιστορία και τις σύγχρονες εγκαταστάσεις της από την εξαιρετική "ξεναγό" κ. Ειρήνη Αναγνώστου, Βιβλιοθηκονόμο και Προϊσταμένη της Βιβλιοθήκης.
Όλες οι πληροφορίες που αναγράφονται παραπάνω, αποτέλεσαν μέρος της ζωντανής περιήγησης μας,  και περιέχονται στο μικρό φυλλάδιο που πήραμε μαζί μας φεύγοντας.
Η επιμέλεια του κειμένου, ανήκει στον Βασίλη Αγιοπετρίτη.