Η επέτειος και η επαιτεία

Του ΔΗΜΗΤΡΗ Α. ΣΕΒΑΣΤΑΚΗ*


Παίζαμε στο χωράφι. Η κόκκινη μπάλα κυλούσε ωραία και άταχτα στο παχύ χόρτο. Οι διακοπές του Πάσχα ήρθαν μια μέρα νωρίτερα: Παρασκευή 21 Απριλίου 1967. Ο πατέρας είχε έρθει από το γραφείο, επίσης, νωρίτερα. Σε λίγο τον πήρε ο διοικητής Παπαλεξίου στο βυσσινί «Χίλμαν». Τέσσερα χρόνια εξορία. Γυάρος και στη συνέχεια Παρθένι της Λέρου.
Ο Αλέξης, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Γλέζος, ο Κατριβάνος, ο Ρουμελιωτάκης, χιλιάδες διανοούμενοι και εργάτες, όλα τα ρεύματα της Αριστεράς, όλες οι ηλικίες. Συρματόπλεγμα και φρουροί, συσσίτιο, κείμενα, ζωγραφική και ξυλόγλυπτα, αυτομόρφωση και ξένες γλώσσες, ισχυρές συντροφικές σχέσεις, αλλά και διάσπαση του Κόμματος, παράνομος ειδησεογραφικός μηχανισμός, αυτοί που απολύονταν, αυτοί που υπέγραφαν, αυτοί που έμεναν -όλοι τους αιχμάλωτοι μιας εκπληκτικής αριστερής ηθικής. Ενός λαμπρού πείσματος. Δεν κέρδισαν τη δόξα, τη δημοσιότητα. Κατά κάποιον τρόπο, οι χιλιάδες εκτοπισμένοι, επισκιάστηκαν από τα μεγάλα μεταδικτατορικά γεγονότα: την υπέρλαμπρη επιστροφή του Καραμανλή, τις ταραγμένες αφηγήσεις των παιδιών του Πολυτεχνείου και των βασανισμένων της ΕΣΑ, τις συναυλίες του Μίκη, τις δίκες και τον τρόμο του Ιωαννίδη. Ο μακρύς και σιωπηλός εγκλεισμός δεν είχε επικά χαρακτηριστικά για να τον θυμάται και να τον εξιστορεί κανείς... Πολύ συχνά σκέφτομαι τους εξόριστους, τους καυτούς όρμους της Γυάρου, τους μεγάλους ιταλικούς θαλάμους της Λέρου, τους λογοκριτές με τη μαύρη διαγραφή των φράσεων στα δελτάρια, τις σιωπές, τις αγωνίες, τις οικογένειες που έμειναν πίσω, τα επισκεπτήρια, τις κλεφτές ειδήσεις της Ντόυτσε Βέλλε, της Μόσχας. Αραγε, πώς πέρασαν όλα αυτά στον βίο μας, στην ημερήσια ποιότητά μας, στον πολιτικό στοχασμό, στην κομματική συμπεριφορά; Ή μήπως οι άδικες μέρες της χούντας και το μεγάλο ηθικό πλεόνασμα πετάχτηκαν, καταναλώθηκαν με ιδιοτέλεια και βουλιμία, για να φτιαχτούν επαγγελματίες της πολιτικής, επαγγελματίες της «ανατροπής», επαγγελματίες του θρήνου για το χαμένο βασίλειο των αριστερών ψευδαισθήσεων, απολογητές της κρατικοδίαιτης επιχειρηματικότητας; Ο νεοέλληνας μεταδικτατορικά επέδειξε συμπεριφορά συνταξιούχου. Θεώρησε ότι δούλεψε πολλά χρόνια, άρα δικαιούται να παίξει τις υπόλοιπες ώρες και μέρες του, τάβλι στο καφενείο: σχεδόν ολόκληρο τον 20ό αιώνα πολέμησε, καταστράφηκε, πλούτισε λαθραία, εντάχθηκε σε αντίδικα στρατόπεδα, πείνασε και φοβήθηκε, άρα δικαιούται να καταναλώσει. Μετά την εισβολή στην Κύπρο και την κατάρρευση της χούντας, ο νεοέλληνας σήκωσε δεύτερο όροφο. Αγόρασε ένα μικρό αυτοκίνητο για να πηγαίνει τα παιδιά στο μπάνιο. Βεβαίως, υπήρχε η Αριστερά, το Κίνημα, η Αλλαγή του Αντρέα, αλλά αυτό που τον θεμελίωνε εξόχως ήταν το μικρό εξοχικό, το αυτοκίνητο, το ιδιόκτητο διαμέρισμα. Αυτή η μικροεπική στροφή του Ελληνα στην κανονικότητα, η επιλογή του Αριστερού να πάει για μπάνιο χωρίς τις βασανιστικές τύψεις για τους βομβαρδισμούς του ιμπεριαλισμού, αυτή η μικρή ηδονοθηρική στροφή προς τον θείο μικροαστισμό, τώρα τιμωρείται: Τον βαθμολογούν τα spreads. Αυτά αξιολογούν τη μαζική μεταδικτατορική επιλογή. Να η σκοτεινή εξίσωση: οι ήρωες και οι μικροήρωες της αντιχουντικής αντίστασης εξατμίζονται ως παραδείγματα από τους οίκους αξιολόγησης και τις τράπεζες. Φυσικά, τέτοιου είδους δίπολα δεν φωτίζουν το πολιτιστικό μας υπόστρωμα ούτε δίνουν απάντηση σε ένα κυρίως, πολιτικό πρόβλημα: όχι αν η ευρωπαϊκή επιλογή ήταν έκπτωση της εθνικής κυριαρχίας (όπως ισχυρίζονται αρκετοί), αλλά αν η αδυναμία της ελληνικής πολιτικής ελίτ να αναλύσει, να προβλέψει, να σχεδιάσει, έστω να διαπραγματευτεί, οφείλεται σε έναν ιστορικό πατερναλισμό που μας υπερ- καθοδηγεί και μας εξασφαλίζει τα άλλοθί μας. Η μεγάλη Ιστορία, η εμμονή των άμισθων αγωνιστών πήγε στον χαμό, κακοδίδαξε τους επερχόμενους, κατέληξε στην πολιτική λαθρεμπορία των κομμάτων εξουσίας, στους μικροεπαγγελματίες των κομμάτων της Αριστεράς. Ολα φαίνεται ότι παράγουν κάτι πιο τελικό από τη σύλληψη, την αντίσταση, την εξορία, έστω τη μικροαστική φαντασίωση. Παράγουν την αυτοφυλάκιση σε ένα τερατώδες συλλογικό έλλειμμα. Η επέτειος της χούντας καταλήγει στην επαιτεία σε έναν άλλο υψηλότερο και φτωχότερο πολιτισμό: αυτόν της ηθικής απόφασης, της πολιτικής λογιοσύνης, της δίψας για το καλό. Για λίγο, φυσικά. Μέχρι να έρθει η επόμενη «Δευτέρα», μέχρι μια ακόμα «βεβαίωση» της Κομισιόν. Ωστε να ρίξουμε τα μπετά για τον επόμενο αυθαίρετο όροφο.

Ελευθεροτυπία

* Ζωγράφος, επ. καθηγητής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ