Οι Γενοβέζικες καστροπολιτείες της Σάμου

Στα μισά του 14ου αιώνα, η άλλοτε κραταιά Βυζαντινή αυτοκρατορία βρίσκεται σε παρακμή.

Ο εμφύλιος πόλεμος της περιόδου 1341-1347 δεν ήταν απλά η σύγκρουση δύο οικογενειών, των Παλαιολόγων και των Κατακουζηνών.
Στον πόλεμο αυτόν συμμετείχαν τα κοινωνικά στρώματα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αλλά και ξένες δυνάμεις, οι Σέρβοι, οι Βούλγαροι και οι Τούρκοι.

Παρά την κατάληψη του βυζαντινού θρόνου ο Κατακουζηνός δεν κυβερνούσε την προ του 1341 επικράτεια.

Η Θεσσαλονίκη βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Ζηλωτών που δεν τον θεωρούσαν νόμιμο αυτοκράτορα, η Μακεδονία είχε κατακτηθεί από τον Δουσάν, όπως επίσης και η Θεσσαλία το 1348 και η Χίος είχε ανακαταληφθεί από τους Γενουάτες το 1346.

~*~

Ο στόλος των Γενουατών με 29 πλοία και αρχηγό τον έμπειρο στόλαρχο Σιμόνε Βινιόσο, πολιόρκησε και κυρίευσε το νησί της Χίου με συνθήκη που υπογράφτηκε στις 13 Σεπτεμβρίου.

 Λίγα χρόνια αργότερα το 1352, οι Γενουάτες κυβερνήτες της Χίου ίδρυσαν τη Μαόνα.

Με την ονομασία μαόνα (αραβικά: معونة‎ ma‘ūnah = «βοήθεια», معاونة mu‘āwanah = «αμοιβαία βοήθεια») ή Societas comperarum ήταν γνωστές ιταλικές μεσαιωνικές εταιρείες επενδυτών που ιδρύονταν με στόχο τη διαχείριση των ποσοστών (loca ή partes) επί των κερδών που προέρχονταν από τον φόρο γεωργίας, ο οποίος επιβαλλόταν σε εξαρτημένη πόλη-κράτος.
Τα ποσοστά αυτά πωλούνταν ιδιωτικά σε εύπορους εμπόρους, ωστόσο η συλλογή τους ήταν ορισμένες φορές δύσκολη, με αποτέλεσμα, τις περισσότερες φορές, οι έμποροι αυτοί να δημιουργούν μεταξύ τους συνασπισμούς.
Οι εταιρείες αυτές ήταν τις περισσότερες φορές προσωρινής διάρκειας, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούσαν να είναι εξαιρετικά επιθετικές ως προς τις μεθόδους αποπληρωμής των υπέρ τους χρεών που δημιουργούνταν, με τις ενέργειές τους να φτάνουν έως και παράνομες κατακτήσεις εδαφών.
Οι καταβολές της ιδέας για από κοινού επένδυση σε συνδυασμό με από κοινού (ιδιωτική) ενίσχυση ανάγονται στη χρηματοδότηση του εμπορίου στην Μεσοποταμία.

Οι μαόνες ήταν de facto τα πρώτα ιστορικά παραδείγματα πολυμετοχικών εταιρειών (τουλάχιστον στον Δυτικό κόσμο) και χρησιμοποιήθηκαν από τους Γενουάτες για την επέκταση της κυριαρχίας τους στην περιοχή του Λεβάντες κατά τον 14ο αιώνα.

Αποτελούσαν ιδιαίτερα συνήθη πρακτική στη Δημοκρατία της Γένοβας και στα εδάφη της.

Η σημαντικότερη εταιρεία τέτοιου είδους ήταν αυτή η οποία διοικούσε το νησί της Χίου στο Αιγαίο Πέλαγος, καθώς και το κοντινό λιμάνι της Φώκαιας.

Η Μαόνα αυτή σύντομα πωλήθηκε στην οικογένεια Τζουστινιάνι, οι οποίοι και την ονόμασαν Ξενοδοχείο των Ιουστιανών (Albergo begli Justiniani).

Εγκαταστάθηκαν στη Χίο και κυβέρνησαν το νησί έως την οθωμανική του κατάληψη το 1566.

Ο Βιτσέντζο Τζουστινιάνι ήταν ο τελευταίος ιδιοκτήτης της γενοβέζικης "Maona di Chio"

Η μαόνα της Χίου υπό τους Τζουστινιάνι  προσκάλεσε αρχικά Γενουάτες εμπόρους και καλλιτέχνες αποίκους στο νησί παραχωρώντας τους γη και ευκολίες εγκατάστασης ενώ σταδιακά πήραν υπό την εξουσία τους και τα υπαγόμενα στον έκπτωτο αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο νησιά του Βυζαντίου: Σάμο, Ικαρία, Ψαρά, Οινούσσες, Πάτμο, μέρος της Εύβοιας  και την Φώκαια.

Η Σάμος  περιήλθε στην εξουσία των Γενουατών   από το 1367 ως 1476 μ.Χ..
Πλήρωνε δε στους Ιουστινιάνους της Χίου 60 μάρκα αργυρίου, προκειμένου να λαμβάνει από αυτούς διοικητή ( Έπαρχο ).

Εκεί στα τέλη του 14ου αιώνα κι ενώ το νησί κυβερνούσαν οι Γενουάτες Μαονέοι, ο κόσμος υπέφερε από τις επιδρομές των πειρατών της Μελίτης, του Λιβόρνο, της Σαβοΐας και της Σαρδηνίας, αλλά και από τους  Ενετούς ανταγωνιστές των Γενουατών που με ληστρικό τρόπο λεηλατούσαν τα νησιά, που εξουσίαζαν οι Γενουάτες.

Οι κάτοικοι των παραλιακών χωριών όπως το Βαθύ, το Μαλαγάρι, το λιμάνι του Βουρκαρίου (μετέπειτα Μουλαμπραΐμ και σήμερα Ποσειδώνιο), το Κοκκάρι, η περιοχή Γούβα κοντά στο Νεοχώρι και το Καρλόβασι, προκειμένου να μη σκοτωθούν ή να μην αιχμαλωτιστούν και πωληθούν  σκλάβοι, εγκατέλειψαν τα σπίτια και τα κτήματά τους και αποσύρθηκαν στις κορφές του ορεινού συμπλέγματος της Αμπέλου ( Καρβούνη ) όπου έχτισαν οικισμούς τους οποίους σταδιακά οχύρωσαν για την ασφάλειά τους.

Τα κάστρα αυτά ήταν :

Φωτογραφία Manolis Thravalos

Το Κάστρο της Λουλούδας, δύο χιλιόμετρα πάνω το μοναστήρι της Βροντιανής ( ύπερθεν της Κοκκαριανής Μονής, κατά Εμ Κρητικίδη ) και νότια από το χωριό Βουρλιώτες.

Περιλάμβανε 250 περίπου σπίτια και ένα ναό βυζαντινού ρυθμού.

Φωτογραφία iSamos

Το Κάστρο του Λαζάρου, βρίσκεται σε μια από τις πιο ψηλές κορυφές του Καρβούνη στα 1037 μέτρα [ ύπερθεν των Έξ γειτονειών - Εμ Κρητικίδης  : Βαλεοντάδες, Άγιος Κωνσταντίνος, Μανολάτες, Σταυρινήδες, Νενέδες (Άμπελος) και Μαργαρίτες ]

Περιλάμβανε 500 περίπου σπίτια και ένα ναό βυζαντινού ρυθμού.

Φωτογραφία Manolis Thravalos

Το Φρούριο στο Καστροβούνι, στη βορειοδυτική Σάμο πάνω και ανατολικά από το χωριό Κοντακέικα και δυτικά του φαραγγιού του "Κουρού-ντερέ"(ξηρόρρεμα), σε ύψος περίπου 700μ.

Περιλάμβανε 350 περίπου σπίτια και δυο ναούς.

Από τα σπίτια του φρουρίου αυτού, βγαίνει το συμπέρασμα ότι εδώ ήταν η πρωτεύουσα του νησιού και η έδρα του Επάρχου και του Επισκόπου.

Οι κάτοικοι που δεν μετακόμισαν στα καστροχώρια, αποτραβήχτηκαν στο εσωτερικό του νησιού και σχημάτισαν οικισμούς όπως τα Καρέικα ανατολικά του Μαραθοκάμπου, τους Σουρίδες, το Παλαιοχώρι απέναντι από τους Τσουρλαίους, τα Ζαχαρέικα νότια από το Καρλόβασι, γύρω από το ναΐδιο του αγίου Ιωάννου του Καψόκωλου, όπου εκεί προφυλλάσονταν από τις ληστρικές επιδρομές των άγριων και φονικών πειρατών.

Μικρά ερειπωμένα φρούρια βρίσκονται ακόμα κοντά στο Παλαιό Καρλόβασι, στο όρος Φτεριά και στο Ποτάμι (Γενοβέζικο Κάστρο).

Στην πολύ γραφική τοποθεσία "Ποτάμι", 3 χιλιόμετρα από το Καρλόβασι προς την ενδοχώρα, υπάρχει ένα μικρό φρούριο σε χαμηλό ύψωμα. Το έκτισαν οι Γενοβέζοι.
Το κάστρο είναι μικρό, σε όχι ιδιαίτερα οχυρή τοποθεσία και χωρίς ισχυρή οχύρωση, αλλά θα πρέπει να παρείχε επαρκή προστασία στις πειρατικές επιδρομές.
Δίπλα στο κάστρο υπάρχει ο βυζαντινός ναός της Μεταμόρφωσης χρονολογούμενος από το 11ο αιώνα.

πηγές:

Πραγματεία περί της ερημώσεως και του συνοικισμού της Σάμου - Υπό Εμμανουήλ Ι. Κρητικίδου

Σάμος: Βυζαντινά, Μεταβυζαντινά και μνημεία νεοτέρων χρόνων

ΚΑΣΤΡΟΛΟΓΟΣ

iSAMOS

DOCUMENTI DELLA MAONA DI CHIO

Οι Ιουστινιάνες

ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ