~ Λιοτρίβια στα Κουμέικα ~

Τέλη δεκαετίας του ’60.

Παράξενες εποχές…

Προχωρημένο φθινόπωρο. Οι μέρες, βροχαριές τη μια, ξυλιασμένες την άλλη.

Σταμάτησε το μεγαλόσωμο μουλάρι λίγο πριν την τεράστια πόρτα της εισόδου. Το έδεσε πρόχειρα από το καπίστρι πλάι στα άλλα ζωντανά, αριστερά στην άκρη του δρόμου κι έκανε νόημα στους αγωγιάτες να βάλουν ένα χεράκι στο ξεφόρτωμα. Τέσσερα μεγάλα τσουβάλια ελιές το φορτίο κι ο πεντάχρονος εγγονός του στα καπούλια, να κρατιέται ακόμα γαντζωμένος απ το σαμάρι.

-Κατέβα φτάσαμι!!

Ο Γιώργης γύρισε μπρούμυτα στα καπούλια του ζώου κι άφησε το κορμάκι του να πέσει μαλακά στο έδαφος.

Μια μια τις είχε μαζεμένες, από το χώμα, τις πέτρινες πεζούλες, τα χόρτα και τ’ αγκάθια! Πρώτα ξεχώρισε τις χαμάδες. Οι περισσότερες για τον έμπορο απ το Νιχώρι κι οι υπόλοιπες για το σπίτι για τον καφέ και το τσάι. Σκόρπια τα χωράφια από δω κι από κει έτρεχε να τις προλάβει όλες πριν πιάσουν τα μεγάλα κρύα του Δεκέμβρη. Πότε στο «Κλίμα», πότε στα «Σταμλέικα»,την «Πανωκλησά», τη «Σφόντλα», τ’ «Αλώνια», τα «Μπρουζέικα». Τα δέντρα γέρικα και μεγάλα. Όλα ντόπια. Χρονιά παρά χρονιά «έδεναν» καρπό. Δεν ήταν άσχημα φέτος τα πράγματα. Θα γέμιζε τα κιούπια στο κατώι, θα περίσσευαν και μερικές οκάδες για πούλημα. Δόξα να χει ο Γιαραμπής…

Οι πέτρινοι τοίχοι μαστορικά χτισμένοι στο τέλος της κατηφόρας δίπλα στο ρέμα, ορθώνονταν μέχρι πάνω. Πλατάνια, θεόρατα κυπαρίσσια, πλεγμένοι κισσοί, ελιές και χαρουπιές συμπλήρωναν το τοπίο. Κοτσύφια κυριαρίνες και κομπογιάννια κρύβονταν στα κλαδιά και χοροπηδούσαν. Το στενό γεφύρι ακριβώς πάνω στη στροφή, έδινε συνέχεια στο δρόμο για το διπλανό χωριό.

Χαλούσε τον κόσμο το νερό καθώς κατέβαινε με ορμή τη ρεματιά. Χτυπούσε στους βράχους και στους κορμούς που είχαν φυτρώσει καταμεσής και στις άκρες κι έτρεχε να φτάσει στη θάλασσα. Ένα μικρό φράγμα λίγο πιο πάνω το οδηγούσε σ’ ένα φαρδύ αυλάκι κι έπεφτε από ψηλά πάνω στη μεγάλη «ρόδα». Η σιδερένια φτερωτή καλά στερεωμένη στο πίσω μέρος του πλαϊνού τοίχου, γυρνούσε με δύναμη κι έκανε ένα θόρυβο ρυθμικό κι επαναλαμβανόμενο.

Αγκομαχούσαν οι τεράστιες μυλόπετρες καθώς έλιωναν τον καρπό. Η φωτιά που έκαιγε χωρίς σταματημό ζέσταινε το νερό για το ξέπλυμα των σακιών και τη διύλιση του λαδιού. Μεγάλα κούτσουρα και φορτία ελαιοπυρήνα την τάιζαν με τα φτυάρια οι εργάτες όλη μέρα. Πρόσωπα δύσκολα ξεχώριζες από την ψίχα της ελιάς που είχε κολλήσει γύρω από τα μάτια και τα μάγουλα.

-Έλα πιάσι του ψουμί κι πάινι βάλτου απ' παν απ' τ(μ)πυρουστιά.

Κράτησε στα μικρά του δάχτυλα δυο τεράστιες φέτες απ το ζυμωτό καρβέλι της γιαγιά του της Λουλούδας και προχώρησε διστακτικά στο βάθος αριστερά, προς τη φωτιά. Άφησε για λίγο στην άκρη το φτυάρι ο εργάτης μόλις τον είδε να πλησιάζει, του πήρε τα ψωμιά απ το χέρι και τα ακούμπησε πάνω στη τη θράκα. Σαν πήραν λίγο χρώμα, τα έβγαλε και πήγε από την άλλη μεριά. Από την άκρη του χάλκινου σωλήνα έτρεχε πηχτό, ζεστό κιτρινωπό το φρέσκο λάδι. Έβαλε από κάτω τις φρυγανισμένες φέτες και τις έβρεξε καλά. Έπιασε στα ακροδάχτυλα και μια πρέζα αλάτι απ το σακούλι και το έριξε από πάνω.

-Έτοιμ' η καπίρα!! Για δουκίμασι λγακ' βρε συ να μ' πεις!! Σ' αρέσ; Μουνάχα πρόσιξι μη λαδουθείς κι σι μαλώσ η μάνα σ!!

Έφερε τη φέτα το ψωμί στο στόμα του κι όλες οι μυρωδιές της γης, τρύπωσαν στα ρουθούνια του. 

Σαν έκλεισε τα δόντια του στην πρώτη δαγκωματιά, ασύλληπτες γεύσεις πλημμύρισαν τον ουρανίσκο του. 

Τραγανό ζεστό μυρωδάτο! 

Ασύγκριτη νοστιμιά!! Δεν είχε δοκιμάσει άλλη φορά τέτοια!!! 

Κι αν είχε, έτσι δεν ήταν…

_______________________________________________________________________________

Άρρηκτα συνδεμένο για χιλιάδες χρόνια με τις διατροφικές συνήθειες του κόσμου της Μεσογείου και τον πολιτισμό της γεύσης, το λάδι αποτέλεσε μαζί με το κρασί και άλλα προϊόντα της Σαμιώτικης γης, τον στυλοβάτη της τοπικής οικονομίας.

Η συγκομιδή του καρπού στην αρχή, γινόταν αποκλειστικά με τα χέρια. Καθάριζαν το έδαφος από τα τέλη του καλοκαιριού, όταν ακόμα τα χόρτα ήταν ξερά και φρόντιζαν ο χώρος περιμετρικά από κάθε δένδρο, να είναι όσο γίνεται πιο καθαρός. Σαν έμπαινε ο Οκτώβρης, ξεχύνονταν ολημερίς στα χωράφια, για το λάδι της χρονιάς. Βούιζαν τα ρουμάνια κι οι εξοχές. Ράβδιζαν τα πιο ψηλά κλωνάρια και μάζευαν από το χώμα τον καρπό. Περίμεναν πότε θα κάνει και καμιά «καλή» φουρτούνα, να αδειάσουν τα δέντρα και να μη ταλαιπωρούνται πολλούς μήνες. Κλαδιά δεν έκοβαν. Μόνο τα ξερά. Έτσι τα λιόδεντρα με τα χρόνια θέριευαν όλο και πιο πολύ, αποκτώντας μεγάλους δυνατούς κορμούς τα νεότερα και τεράστιες κουφάλες τα πιο γέρικα. Με τον καιρό φυτεύτηκαν και ποικιλίες με δέντρα χαμηλά, πλούσιο καρπό και λιγότερη ταλαιπωρία. Κάποια εποχή κυκλοφόρησαν στην αγορά μηχανάκια συγκομιδής, με ρόδες γεμάτες μυτερά δόντια που κάρφωναν τις ελιές και γυρνώντας τις έριχναν σ’ ένα μεταλλικό καλάθι. Ήταν όντως μεγάλη η ευκολία που πρόσφεραν, αλλά οι ελιές γέμιζαν τρύπες. Όταν προχώρησε η τεχνολογία και βγήκαν τα συνθετικά δίχτυα, όλα έγιναν ακόμα πιο εύκολα. Τα έστρωναν πάνω στο καθαρισμένο έδαφος, γύρω – γύρω από τις ελιές και ο χρόνος για το μάζεμα όλο και λιγόστευε.

Το 1945 σύμφωνα με το γιατρό Νίκο Φερμανή, οι αδελφοί Νικόλαος & Δημήτριος Παπαγιάννης, ανέλαβαν το ελαιοτριβείο των Παπαγιάννηδων, που μέχρι τότε ήταν εγκατεστημένο στο ισόγειο του ιστορικού σπιτιού, που σήμερα στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο Κουμεΐκων. Στη συνέχεια μετέφεραν τις εργασίες τους στο λιοτρίβι που διαδραματίζεται ο «μύθος» του εισαγωγικού πονήματος, λίγο έξω από το χωριό, στο δρόμο προς τα Σκουρέικα, δίπλα στη ρεματιά του Αμφίλυσου.

Στο ερειπωμένο σήμερα κτίριο, υφίστανται σχεδόν ακόμα οι περιμετρικοί τοίχοι. Απ' αυτούς γίνεται κατανοητό ότι επρόκειτο για επίμηκες κτίσμα καλυμμένο με δίρριχτη στέγη. Η δόμησή του από ντόπιους μαργαϊκούς ασβεστόλιθους είναι ικανοποιητική, με τις οριζόντιες στρώσεις αρκετά πυκνές και οριζόντια κτισμένα τα τσιβίκια. Εντυπωσιακή είναι η μικρή στην κάτοψη καμινάδα με το πλίνθινο γείσο πάνω στο οποίο εδράζεται η στέψη σε σχήμα κόλουρης πυραμίδας με κοίλες τις ακμές της και επιχρισμένη.

Το 1969, τη σκυτάλη του λαδιού παίρνει στα χέρια του ένας δραστήριος άνθρωπος και σπουδαίος μηχανικός ο Πέτρος Μάρκου (ο Πετράν), που ιδρύει παραδοσιακό ελαιοτριβείο στη νοτιοδυτική έξοδο του χωριού, απέναντι από το ξωκλήσι του Αϊ Γιάννη.

Το «εργοστάσιο» όπως καθιερώθηκε να αποκαλείται στην τοπική κοινωνία, πέρασε από διάφορες φάσεις εκσυγχρονισμού και το 2005 τελειοποιήθηκε σε πρότυπο φυγοκεντρικό ελαιοτριβείο, στα πλαίσια κοινοτικού προγράμματος ανάπτυξης.

Από το Νοέμβρη του 2006 λειτουργεί σε κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο, το εργαστήριο τυποποίησης extra παρθένου ελαιόλαδου, με εξαιρετικά ποιοτικά αποτελέσματα.

 
Ο Γιάννης Μάρκου, συνεχιστής της οικογενειακής παράδοσης, «μεγαλωμένος μέσα στο λάδι» όπως λέει ο ίδιος, με συσσωρευμένη εμπειρία και γνώση, μπορεί και διαχειρίζεται ολοκληρωμένα το προϊόν, από τη συγκομιδή του καρπού, μέχρι την επιλογή της άριστης ποιότητας του λαδιού και την τελική τυποποίησή του. Ανταποκρίνεται έτσι απόλυτα στις απαιτήσεις του καταναλωτή, πέρα από ποιότητα και τιμή, σε όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά της οικείας γεύσης του λαδιού, που παράγεται στον τόπο μας.

Στόχος του είναι, η σταδιακή απορρόφηση, επεξεργασία και τυποποίηση, του συνόλου της ποιοτικής παραγωγής ελαιολάδου του νησιού και η προώθηση του, σε νέες αγορές στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Με καλοσχεδιασμένες και προσεγμένες συσκευασίες, διαθέτει στην αγορά τους τύπους :

Elia          extra παρθένο ελαιόλαδο

ΝΤΟΠΙΟ    παρθένο ελαιόλαδο σάμου

biolive oil  Samos Extra Vergin Olive Oil 
πράσινο σαπούνι

Αφιερωμένο σε όλους όσους κατά καιρούς στήριξαν την οικονομία του τόπου!