Η Σάμος του Δημήτρη Α. Σεβαστάκη

Ο ζωγράφος, γέννημα-θρέμμα Σαμιώτης, γράφει σε πρώτο πρόσωπο για «το πιο στεριανό νησί του Αιγαίου»...
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΤΑΣΟΥΛΑ ΕΠΤΑΚΟΙΛΗ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Ν. ΧΑΤΖΗΙΑΚΩΒΟΥ

Θα ήταν προτιμότερο να ανέβεις τη μαλακή οροσειρά, να διαπεράσεις τα πυκνά, γέρικα πεύκα, ένα κρυφό αμπέλι, τα πέτρινα υπολείμματα του Εμφυλίου, για να βρεις τυρί στα ποιμνιοστάσια. Το βράδυ στα ψηλά δασικά μονοπάτια του Καρβούνη (1) είναι κυανό και κρύο, φέγγει όμως ένα αχανές φως, περίπου από τον πατέρα σου, περίπου από τους χαμένους πολεμιστές της δεκαετίας του 1940, τους αγρότες ενός μακρόσυρτου δικαίου που υλοτόμησαν το όρος, το έσκαψαν, το πήρανε σ' ένα καίριο και ξεχασμένο περιεχόμενο. Μια άλλη λύση είναι να κατηφορίσεις βιαστικά και χωματένια στο Κάτεργο (2), στο θαλάσσιο δυτικό άκρο με τα δυνατά ρεύματα και τους κινδύνους.

Διλήμματα μπορούν να τεθούν κι αλλιώς. Να πίνεις «Σελάνα» (3) με μεικτή γεύση στη λοξή θάλασσα του Μπάλου (4) ή να μείνεις νηφάλιος ουζοπότης, αν αποφασίσεις να ανέβεις πεζή στην Ευαγγελίστρια (5) από τα παράλια του Μαραθοκάμπου (6). Το ερώτημα είναι τι θες, τι εννοείς, τι ανακαλείς από το νησί. Τον Γιάννη Ρίτσο του καλοκαιριού (7) ή τους πρωτοδίκες και τον γυμνασιάρχη του χειμώνα (8); Την παραμυθία διαμέσου των νεοκλασικών (9) και των προσφυγικών (10) ή τον νέο εγωισμό που κτίστηκε στα άσχημα κτίρια του '80 και του '90 (11); Τα βροχερά χωριά με τους ελαιώνες και τις νύχτες ή τα αμπέλια και τα νωθρά φίδια; Τους πορτοκαλεώνες (12) ή τις ντοματιές; Τις μπορντό καφετέριες με τις οθόνες plasma ή τα βυρσοδεψεία-ερείπια (13); Περίεργο μέρος η Σάμος. Μπορεί να είναι τουριστική και αχαρτογράφητη συγχρόνως, ένα στεριανό, ηπειρωτικό νησί, με τουρίστες πότες και κόκκινους, παλιούς κατοίκους, «απόκρημνους» νέους, ανέμους. Ο τόπος είναι αρχαίος με πλήθος θραυσμάτων, ευρημάτων, εργατικούς ανθρώπους με τρακτέρ και αυτοσχέδια GTi. Βραχώδης και βαθύς τόπος, όπως στο ναυπηγείο του Αγίου Ισιδώρου (14), αμμουδερός και ζεστός όπως στην Ανατολική Ψιλή Αμμο (15), που απέχει ελάχιστα από την Τουρκία.

Τι είναι, άραγε, απ' όλα αυτά τα ολοκληρωτικά;

Ψάχνω εκείνο που με συστήνει και με συνταράσσει σε μια υγρή και απώτατη μνήμη. Ψάχνω κάτι αφόρητα και εξοργιστικά δικό μου, μια ιδιωτική και πολυτελή μελαγχολία. Ο τόπος είναι ατάραχος, ένας έρημος πόνος να θυμάσαι. Το πλοίο έτσι κι αλλιώς αργεί? περνάει πρώτα από τη Σύρα και το αίθριο Εφετείο, την Τήνο, την Ικαρία με τα εντούρο μηχανάκια και τη λαμπρή ραθυμία. Το Καρλόβασι (16) είναι λιμάνι μεγάλο και αραιό, με μια μπλε, βαριά θάλασσα. Το Βαθύ (17), η πρωτεύουσα, λιμάνι φυσικό με πιο έκκεντρο πρόσωπο. Φεύγω με τη Στέλλα και την Ελευθερία, γρήγορα για τα Σακκουλαίικα (18) των δώδεκα γέρων. Πρέπει να βρω στο μικρό οροπέδιο αυτό που έχασα με το μητρώο σπίτι. Τη μικρή και αβάσταχτη οικογενειακή ιστορία. Μακριά ο Κέρκης (19), 1.440 μέτρα ψηλός, τυλίγεται ρηχά και σφιχτά από το Κακοπέρατο (20), το μονοπάτι ενός πέτρινου και τιμωρητικού θεού. Κάτω, η υγρή, βαθιά, άβατη χαράδρα που οδηγεί στα Σεϊτάνια (21), με τις φώκιες και την απότομη φουρτούνα. Ευτυχώς, δεν φτάνει αυτοκίνητο.

Το βράδυ κυλάει, λύνει αυτό τον άγραφο τόπο, ακούει τον τσάκαλο, σφίγγει τις πόλεις και τα χωριά. Ας βγούμε να πιούμε στον «Κερκετέα» (22) με παλιούς μπεκρήδες και φοιτητές από το πανεπιστήμιο ή στα πολλά μπαράκια του Βαθέος με τους φίλους του «Απόπλου» (23) και της λογοτεχνικής σκηνής. Τα μεσημέρια πίσω από το Aρχαιολογικό Mουσείο, μπροστά στον κολοσσό Κούρο των 5,5 μέτρων, διακρίνεται ο μαΐστρος.

Στα 52 μου δεν έχω απαντήσει πού είμαι: Στο βόρειο μητρώο σπίτι όπου μεγάλωσα ή στο μικρό εξοχικό όπου γερνώ; Στους πλούσιους, αστούς προγόνους, στους συμμαθητές - λάτρεις των smartphones ή στους γεωργούς που κάπνιζαν «Εθνος»;

Σε ένα προσωπικό έθνος μνήμης και όψης, που το ανακατεύει ξαναμμένη από τους γάτους και τις γρήγορες σαύρες η κόρη μου; Μάλλον αυτό αρμόζει και σ' εμένα και στον τόπο μου…
*O Δημήτρης Α. Σεβαστάκης είναι ζωγράφος, επίκουρος καθηγητής ΕΜΠ.

Οι σημειώσεις του Δημήτρη Α. Σεβαστάκη για τη Σάμο
1. Η οροσειρά Καρβούνης ή Αμπελος καταλαμβάνει το κεντρικό τμήμα της Σάμου. Είναι πευκόφυτη και εύφορη, με αμπέλια, μηλιές, μελίσσια, ποιμνιοστάσια.
2. Η βραχονησίδα απέναντι από τον Αγιο Ιωάννη τον Ελεήμονα, στα δυτικά της Σάμου.
3. Μια ροζέ ποικιλία σαμιώτικου κρασιού.
4. Παραθαλάσσιος οικισμός του χωριού Κουμαίικα, στα νότια του νησιού.
5. Μικρό μοναστήρι ψηλά, στις νότιες πλαγιές του Κέρκη.
6. Ο παραθαλάσσιος οικισμός του Μαραθοκάμπου, στο Νότο, ονομάζεται Βοτσαλάκια.
7. Ο Γιάννης Ρίτσος παραθέριζε στο Καρλόβασι κάθε καλοκαίρι παντρεμένος με τη (θεία μου) παιδίατρο Φαλίτσα. Συχνά έγραφε ή ζωγράφιζε πέτρες στην παραλία.
8. Οι πολιτικοί και θεσμικοί παράγοντες μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '70 προκαλούσαν δέος με την ισχύ και συχνά με το συντηρητισμό τους.
9. Η βιομηχανική ανάπτυξη, κυρίως με εργοστάσια βυρσοδεψίας αλλά και εμπόριο, διαμόρφωσε ισχυρή αστική τάξη, που εκφράστηκε αρχιτεκτονικά με ενδιαφέροντα νεοκλασικά κτίρια.
10. Αντίστοιχα, στις γειτονιές με τα προσφυγικά κατοίκησαν κυρίως οι εργάτες και το προλεταριάτο που εργάζονταν στις παραγωγικές μονάδες.
11. Αθλια, πολυώροφη, νεόπλουτη «αρχιτεκτονική» με συντελεστές δόμησης πολύ υψηλούς, έστεψε μια στρεβλή ανάπτυξη έως και τα μέσα της δεκαετίας του 2000.
12. Στο χωριό Μύλοι, νοτιοανατολικά, υπάρχουν εκτεταμένοι πορτοκαλεώνες.
13. Η Σάμος είναι γεμάτη από εκπληκτικά λιθόκτιστα ερείπια μιας βιομηχανικής ανάπτυξης που έχει τελειώσει.
14. Παραδοσιακό ναυπηγείο στα βορειοδυτικά του νησιού.
15. Εξαιρετική, αμμώδης παραλία κοντά στο Πυθαγόρειο, νοτιοανατολικά.
16. Το Καρλόβασι είναι η δεύτερη σε μέγεθος πόλη και ανταγωνιστική του Βαθέος. Εμπόριο, γεωργική παραγωγή, οικοδομική δραστηριότητα, υπηρεσίες είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του. Είναι έδρα του Τμήματος Μαθηματικών και Πληροφορικής του Πανεπιστημίου του Αιγαίου, με αρκετούς φοιτητές.
17. Το Βαθύ ή Σάμος, όπως έχει μετονομαστεί, είναι η πρωτεύουσα, το διοικητικό και πνευματικό κέντρο του νησιού.
18. Μικρότατο χωριουδάκι έξω από το δρόμο Καρλοβάσου - Αγίων Θεοδώρων - Πυθαγορείου.
19. Το υψηλότερο βουνό, στα δυτικά του νησιού, απότομο, σε μεγάλο βαθμό γυμνό και βραχώδες.
20. Επικίνδυνο μονοπάτι που ξεκινάει από το μικρό μοναστήρι της Παναγίας.
21. Μικρό και Μεγάλο Σεϊτάνι είναι εξαιρετικές παραλίες στις οποίες δεν φτάνει αυτοκίνητο. Περιοχή της μεσογειακής φώκιας.
22. Παραδοσιακό καφεζυθεστιατόριο όπου συχνάζουν φοιτητές και καθηγητές από το πανεπιστήμιο, εκτός από τους λαϊκούς τύπους.
23. Αξιόλογο περιοδικό λογοτεχνίας, ιστορίας και τεχνών, από μια ομάδα διανοουμένων.

~*~

Το εκπληκτικό "ταξίδι" του Δημήτρη Α. Σεβαστάκη, δημοσιεύτηκε στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ στις 16 Ιουλίου 2012 κάτω από τη δημοσιογραφική επιμέλεια της Τασούλας Επτακοίλη, μαζί με ένα πλήθος από τουριστικές πληροφορίες (Info)που μπορείτε να βρείτε χρήσιμες, αν κάνετε κλικ στο σύνδεσμο του ιστότοπου.

Η παραζάλη των διακοπών δε με άφησε να το δω τότε και το έφερε μπροστά μου μόλις χθες, σε μια από τις αναζητήσεις μου σχετικά με το νησί.

Με μάγεψε από τις πρώτες λέξεις!

Μπαίνοντας στην ψυχή των περιγραφών, μου ήρθαν στο νου οι εικόνες από τις φωτογραφικές λήψεις του Νίκου Χατζηιακώβου. 

Δε μου πήρε και πολύ χρόνο να τις παντρέψω...