Cristoforo Buondelmonti : "Βιβλίο περί των νήσων του Αρχιπελάγους"

Ο Κριστόφορο Μπουοντελμόντι (ιτ. Cristoforo Buondelmonti, 1386 - περ. 1430) υπήρξε Ιταλός καλόγερος και γεωγράφος, που κατασκεύασε χάρτες του Αιγαίου και της Κωνσταντινούπολης. Ήταν ο πρώτος χαρτογράφος αυτών των περιοχών.
Ο Μπουοντελμόντι έγινε καλόγερος στην Φλωρεντία. Εκεί μαθήτευσε, ίσως στο Γκουαρίνο Βερονέζε, και γνωρίστηκε με το χορηγό Νικκολό Νικκολί που ασχολούνταν με την κλασική φιλολογία και γεωγραφία.
Από το 1414 ως το 1430 διέμεινε σε Ρόδο, Κρήτη, Κύπρο και Κωνσταντινούπολη. Έμαθε ελληνικά και συνέταξε διάφορες περιγραφές των Ενετικών αποικιών στο Αιγαίο, που τις αφιέρωσε στο Νικκολό Νικκολί και στο Τζιορντάνο Ορσίνι.
Στην Κρήτη διέμεινε δύο φορές. Το 1419 ανέλαβε την μετάφραση ενός χειρόγραφου που βρίσκονταν στην Άνδρο κάποιου Αιγυπτίου «Απόλλωνα Ώρου» που είχε μεταφραστεί στα ελληνικά από κάποιον Φίλιππο με τον τίτλο «Ιερογλυφικά». Το χειρόγραφο μεταφέρθηκε το 1422 στην Φλωρεντία και εκδόθηκε το 1505 στα ελληνικά και το 1515 στα ιταλικά.
Συγγράμματα
Εκτός από χάρτες έγραψε περιγραφές των τοπίων που περιηγήθηκε.
Descriptio insulae Cretae (Περιγραφή της νήσου Κρήτης)
Liber insularum Archipelagi (Βιβλίο περί των νήσων του Αρχιπελάγους)

~*~

Το χειρόγραφο "Liber insularum Archipelagi" κυκλοφόρησε εκτενώς στην Ιταλία και την Ευρώπη και γνώρισε τεράστια επιτυχία. Εξήντα χειρόγραφα σώζονται και χρονολογούνται στην περίοδο 1430-1642, όλα αντίγραφα του πρωτοτύπου.
Αν και έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, το πρωτότυπο λατινικό κείμενο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά σε μια πλήρη έκδοση το 1824 στη Γερμανία από τον Gabriel Rudolf Ludwig von Sinner, ενώ το 1897 ο Émile Legrand δημοσίευσε μια ελληνική μετάφραση αγνώστου (πιθανώς από τον 16ο αιώνα), καθώς και τη δική του απόδοση στα γαλλικά.

Ο Ιωάννης Γεννάδιος αγόρασε για τη "Γεννάδειο Βιβλιοθήκη (MSS 71)", το χειρόγραφο σε δημοπρασία του Sotheby το 1880 για 2 guineas (περίπου 160-240 σύγχρονες λίρες στερλίνες).
Το χειρόγραφο έχει διαστάσεις 12 x 9 ίντσες και αποτελείται από 90 σελίδες. Το λατινικό κείμενο είναι γραμμένο με όμορφη καλλιγραφία χρησιμοποιώντας μελάνι πάνω σε χοντρό, λευκό χαρτί με γραμμές. Οι χάρτες είναι σε χρώμα πράσινο, κόκκινο και μαύρο και τα εξώφυλλα είναι από σκληρό, καφέ χαρτόνι.
Ο Buondelmonti με το "Liber insularum Archipelagi» εισάγει ένα νέο λογοτεχνικό είδος, το Νησολόγιο: ένα βιβλίο με χάρτες, που συνοδεύεται από ιστορικά, μυθολογικά και αρχαιολογικά και γεωμορφολογικά στοιχεία, για χρήση από κάθε ενδιαφερόμενο.

Το 2012, τo Ίδρυμα ‘Σταύρος Νιάρχος’ προσέφερε στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη μια γενναιόδωρη χορηγία ύψους € 100.000, για την παρουσίαση ορισμένων από τους πολυτιμότερους θησαυρούς της, έτσι ώστε να γίνουν προσβάσιμοι σε ένα ευρύτερο κοινό, σε εικονική μορφή. Η δωρεά επιτρέπει στη Βιβλιοθήκη να χρησιμοποιήσει το βραβευμένο Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου ‘Turning-the-Pages’ δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στο χρήστη να περιηγηθεί στο ψηφιοποιημένο υλικό με τη μορφή ανοικτού βιβλίου, ενώ παράλληλα μπορεί να ενημερωθεί σχετικά με το περιεχόμενο του.
Μεταξύ των θησαυρών που παρουσιάστηκαν ή θα παρουσιαστούν είναι και το χειρόγραφο Νησολόγιο του Cristoforo Buondelmonti.

"Ξεφυλλίζοντας" την ψηφιακή έκδοση, θαμπωνόμαστε από τη λάμψη του πολύτιμου αυτού έργου και αν μη τι άλλο, συμμετέχουμε νοερά στις περιπέτειες του συγγραφέα.
Είναι χαρακτηριστική η λεπτομερής καταγραφή του ναυαγίου που βίωσαν ο Κριστόφορο και η ομάδα του, ταξιδεύοντας κάτω από δύσκολες καιρικές συνθήκες από τη Ρόδο με προορισμό τη Χίο, στο νησιωτικό σύμπλεγμα των  Φούρνων!
Ο ίδιος αναφέρει ότι αποκλείστηκαν σε κάποιο από αυτά τα νησιά με τους συντρόφους του, λόγω της ομίχλης. Την αυγή διαπίστωσαν ότι το σκάφος τους βυθίστηκε και έπρεπε να περάσουν πέντε μέρες χωρίς φαγητό, γιατί δεν υπήρχε ούτε χλόη φυτρωμένη πάνω στο νησί. Επέζησαν με το νερό που μάζεψαν από τις κοιλότητες των βράχων. Ο Buondelmonti ήταν τόσο πεπεισμένος ότι θα πεθάνει, ώστε πήγε και χάραξε το όνομά του πάνω σε ένα βράχο. Τελικά, σώθηκαν από ένα διερχόμενο πλοίο.
Η περιγραφή του από τη δοκιμασία τους είναι ολοζώντανη και γλαφυρή:
"Το παρακάτω περιστατικό μας συνέβη, καθώς πλέαμε από τη Ρόδο για Χίο μια σκοτεινή και ομιχλώδη νύχτα, χωρίς φεγγάρι. Κι αυτό, επειδή πιστεύαμε ότι είχαμε βρει το λιμάνι και κατεβάσαμε τα πανιά μας κατά την είσοδό μας σ' αυτό.. Είχαμε όμως πάρει ρότα προς τους υφάλους κοντά στα ακρωτήρια που νομίσαμε για λιμάνι. Αλίμονο, δυστυχία μας! Ακόμα κι όταν θελήσαμε να απομακρυνθούμε από τις ακτές, δεν μπορούσαμε να το κάνουμε, αν και προσπαθήσαμε πολύ. Έτσι, τελικά αναγκαστήκαμε να αποβιβαστούμε στην ξηρά και να περάσουμε την ομιχλώδη νύχτα μας, με πολλή δυσκολία. Την άλλη μέρα, όταν ξημέρωσε, ψάξαμε για το πλοίο, αλλά δεν μπορούσαμε να το βρούμε πουθενά, καθώς είχε βυθιστεί. Μείναμε έτσι για 5 ημέρες χωρίς τροφή, γιατί ούτε χόρτα δε φυτρώνουν σ' αυτό το νησί και επιζήσαμε χάρις το νερό που μαζέψαμε από τις κοιλότητες των βράχων. Για το λόγο αυτό, πολλοί από τους συντρόφους μου ζήτησαν βοήθεια από τον Θεό. Έτσι, όταν έφτασε η έβδομη μέρα, κι αφού δε μπορούσαμε ακόμα να βρούμε φαγητό, πήγα σε μια σπηλιά και χάραξα το όνομά μου εκεί, πάνω σε ένα βράχο, με τον ακόλουθο τρόπο: "εδώ, ο μοναχός Christoforo πέθανε από την πείνα". 
Μετά από αυτό, οι σύντροφοί μου είδαν ένα πλοίο να περνάει από εκεί κοντά. Οι απεγνωσμένες κραυγές με τις οποίες παρακαλούσαν τους διερχόμενους ναυτικούς, ήταν και ο λόγος που σωθήκαμε τόσο αναπάντεχα".

~*~

Ειδικότερα για τη Σάμο αναφέρει ο Κριστόφορο :

I. SAMOS
Το νησί έχει περίμετρο 80 μίλια. Είναι ορεινό, εύφορο και γόνιμο και έχει αρκετά λιμάνια, αλλά το νερό της θάλασσας, είναι πολύ κρύο.
Ο Buondelmonti σημειώνει ότι στο νότο βρίσκονται τα ερείπια της μιας υπέροχης πόλης, ένας ναός και ένα άγαλμα της θεάς Ήρας, που είναι ο ναός της Ήρας στο Πυθαγόρειο (Ηραίον).
Ο συγγραφέας επισημαίνει το ένδοξο παρελθόν του νησιού, σαν πατρίδα του Πυθαγόρα και άλλων σοφών, της προφήτισσας Fyrso(;) και  του Πολυκράτη, τυράννου της Σάμου, που σκοτώθηκε από τον Πέρση βασιλιά Ορόντη. Παραφράζοντας στην πραγματικότητα το όνομα και τη θέση του Πέρση σατράπη των Σάρδεων Οροίτη, που έγδαρε και σταύρωσε ζωντανό τον Πολυκράτη, αφού τον δελέασε πρώτα να πάει στις Σάρδεις.
Ο Buondelmonti καταλήγει στο σχολιασμό του για το νησί, αναφέροντας δύο ιστορικά γεγονότα: Αφηγείται η μάχη του Ρωμαίου στρατηγού Λεύκιου Αιμίλιου Παύλου, που πολέμησε στην Σάμο ενάντια στον Περσέα, τον τελευταίο βασιλιά της Μακεδονίας (2ος αιώνας π.Χ.). Αναφέρει, επίσης, ότι άνθρωποι από τη Μικρά Ασία είχαν βρει καταφύγιο στο νησί, όταν οι ορδές του Ταμερλάνου έκαναν επιδρομές στα εδάφη τους στα τέλη του 14ου αιώνα μ.Χ.

~*~

Στις χρωματιστές σελίδες του βιβλίου, περιγράφονται και με τη βοήθεια των μεταφρασμένων αποσπασμάτων από το Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου ‘Turning-the-Pages’ όλα σχεδόν τα νησιά των ελληνικών πελάγων ξεκινώντας από τα Επτάνησα, τα Δωδεκάνησα και την Κρήτη, φτάνοντας στο Βόσπορο και καταλήγοντας στην Εύβοια και την Αίγινα.

Προκαλεί μεγάλη εντύπωση το γεγονός οτι οι περιγραφές δεν περιορίζονται μόνο στα μεγάλα νησιά, αλλά και σε πολλά μικρά, όπως οι Παξοί, το Αγαθονήσι και το Φαρμακονήσι.

Πρόκειται συνολικά για μια συναρπαστική έκδοση, ένα πολύτιμο απόκτημα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης που "επιβάλλεται" να το ξεφυλλίσουν όλοι οι αναγνώστες αυτής της σελίδας!!
Αφορμή για το δημοσίευμα και τη σχετική έρευνα από εμένα, αποτέλεσε η γνωστοποίηση της ύπαρξης του βιβλίου αυτού από τη φίλη Ελένη Γεροντάκου και οι κοινοποιήσεις που έκαναν οι φίλοι Κώστας Ζαφείρης και "Έποψ ο Αττικός".

Μπορείτε να ξεφυλλίστε τις "βαριές" σελίδες του ακριβού αυτού βιβλίου, πατώντας το σύνδεσμο ΕΔΩ.