Το Ιππήλατο Τραμ Καρλοβασίων Σάμου

Το ζωογόνο "ποτάμι" - Νίκος Βατόπουλος

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 15.07.2001

Όταν το ιππήλατο τραμ εγκαταστάθηκε με μεγάλη καθυστέρηση στο Καρλόβασι το 1905, χαιρετίστηκε σαν μία μεγάλη εξέλιξη. Όταν ξηλώθηκε το 1939, ο θάνατός του έγινε συνώνυμος και αυτός ενός βήματος προς την πρόοδο. Στη διάρκεια, όμως, των 34 χρόνων που λειτούργησε ως μία ιδιωτική επιχείρηση προσέφερε τεράστια κοινωνική υπηρεσία, συνέβαλε ενεργά στην τοπική οικονομία και σήμερα οι φωτογραφίες με τα νευρώδη μικρασιάτικα άλογα, που σέρνουν τα βαγόνια, προσφέρουν αφειδώς εικόνες νοσταλγίας. Στην εποχή τους ήταν μία αναγκαιότητα, ταυτόχρονα, δε, σε μία μικρή κοινωνία όπως αυτή των Καρλοβασίων (ως το 1954 ήταν τρεις αυτοδιοικούμενοι οικισμοί) ήταν το κέντρο της ζωής. Ήταν, δηλαδή, το ιππήλατο τραμ ένα ζωογόνο «ποτάμι».

Ο δήμος Καρλοβασίων εξέδωσε αυτό το νοσταλγικό λεύκωμα, που όμως δικαιούται μίας ιστορικής και κοινωνιολογικής διάστασης χάρη στα κείμενα και την έρευνα του Ντίνου Θ. Κόγια, ο οποίος στον πολυσέλιδο πρόλογο παραθέτει -στην ουσία- την πορεία της τοπικής κοινωνίας και οικονομίας από τα τέλη του 19ου αιώνα ως περίπου τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έχει πολλά να μάθει κανείς (και κυρίως να συσχετίσει) από το πλήθος των πληροφοριών που παρατίθενται. Αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης τη θέση των Καρλοβασίων στους δρόμους εμπορίου της Ανατολικής Μεσογείου και ο σημερινός τουρίστας μπορεί να εξηγήσει την παρουσία τόσων νεοκλασικών κτισμάτων που φανερώνουν ευμάρεια και αστικό βίο.

Το 1905, όταν στρώθηκαν οι ράγες για το ιππήλατο τραμ στο Καρλόβασι, η Πάτρα είχε ήδη θέσει σε κίνηση το ηλεκτρικό τραμ (1902). Η Αθήνα προσχώρησε στον ηλεκτροκίνητο τροχιόδρομο το 1908, αλλά το Καρλόβασι παρότι ήταν σημαντικό κέντρο βυρσοδεψίας με εύφορη γη ολόγυρα, πάλευε ακόμη με τα έργα του λιμένος (1871-1903), με την παραλιακή οδό που ήταν σε κακή κατάσταση και τις μεγάλες καταστροφές από τις κατακλυσμιαίες βροχοπτώσεις του 1900. Υπήρχαν δηλαδή άλλες προτεραιότητες, αν και οι κάτοικοι ανυπομονούσαν για το στρώσιμο των γραμμών.

Το έργο ανέλαβε, εν τέλει, ο Δ. Χατζιδάκης (1862-1919), φαρμακοποιός και πολιτικός άνδρας. Με αφετηρία από το λιμάνι, το τραμ που το έσερναν δύο άλογα εξυπηρετούσε εμπορεύματα και πολίτες. Ονειρικές σήμερα οι φωτογραφίες του τραμ μέσα από τις σκιερές αλέες των πεύκων, τα παραθαλάσσια νεοκλασικά σπίτια και τη γλυκιά μεσογειακή βλάστηση. Τα δρομολόγια ήταν σαν «ένα ιδιότυπο ρολόι», σηματοδοτούσαν την οργάνωση της κοινωνικής ζωής και όριζαν τα δίκτυα της επικοινωνίας. 

Από το 1915 υπήρχαν τα πρώτα λεωφορεία στη Σάμο που έδιναν τον τόνο της νέας εποχής. 

Το ιππήλατο, όμως, τραμ άντεξε σαν ένας γραφικός αναχρονισμός ως το 1939, όταν οι κληρονόμοι του Δ. Χατζιδάκη υπογράφουν με το δημόσιο το σύμφωνο της διάλυσης. 

Το Καρλόβασι, όπως και η υπόλοιπη Ελλάδα, είχε μπροστά του το φάσμα του πολέμου. Μέσα σε ελάχιστο διάστημα το ιππήλατο τραμ μαζί με τόσα άλλα πέρασε στη μακρινή ιστορία.

Όμως, η Ορθοδοξία στις μέρες μας μπορεί να σημαίνει και κομποσκοίνι (ως αξεσουάρ) στο χέρι τηλεπαρουσιάστριας, κατάθεση της προσωπικής ελευθερίας στην αυθεντία του «πνευματικού», καταθλιπτικά αντίγραφα αγιογραφιών, ανιαρό μάθημα θρησκευτικών, εντυπωσιακές εμφανίσεις επισκόπων, βιντεοκλίπ ρασοφόρων ή δημοσκοπήσεις πίστεως.

ΚΑΡΛΟΒΑΣΙ ΣΑΜΟΥ (1905-1939)

1905 Στις 25 Σεπτεμβρίου, εγκαινιάζεται ο ιππήλατος τροχιόδρομος στο Καρλόβασι της Σάμου (3.3 χλμ συν 750 μ. μόνο για εμπορεύματα).

Τραμ Καρλοβασίου

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Το τραμ Καρλοβασίου ήταν ένα από τα παλιά δίκτυα τραμ & λειτούργησε από το 1905 μέχρι το 1939 στο Καρλόβασι της Σάμου. Από την αρχή ως το τέλος ήταν ιππήλατο & είχε τρεις γραμμές. Η μία ένωνε τρεις οικισμούς στο Καρλόβασι & ήταν επιβατική, ενώ οι άλλες ήταν εμπορικές & εξυπηρετούσαν βυρσοδεψεία, καπνεργοστάσια, οινοποιεία κλπ.

Οι εργασίες κατασκευής της γραμμής του τραμ άρχισαν στα τέλη Ιουνίου του 1905 και τελείωσαν σε χρόνο ρεκόρ, αφού τα εγκαίνια της λειτουργίας του έγιναν την 25η Σεπτεμβρίου 1905 σε μια μεγαλόπρεπη τελετή στο Νέο Καρλόβασι. Η βασική γραμμή είχε μήκος 3.300 μέτρα, ενώ υπήρχαν και δύο διακλαδώσεις, για εμπορικές μεταφορές, μήκους 750 και 250 μέτρων.

Για τις μεταφορές χρησιμοποιήθηκαν πέντε επιβατικά βαγόνια (2 χειμερινά, 3 καλοκαιρινά) κατασκευασμένα στη Σμύρνη και τουλάχιστον ένα βαγόνι-πλατφόρμα για τα εμπορεύματα. Για την έλξη των επιβατικών τραμ χρησιμοποιούνταν δύο άλογα. Το βαγόνι-πλατφόρμα έσερνε πάντοτε ένα άλογο. Ο συνολικός αριθμός των αλόγων που χρησιμοποιούνταν ήταν γύρω στα 10 με 15.

Η εμφάνιση λεωφορείων και φορτηγών και η αδυναμία συντήρησης του τροχαίου υλικού και των γραμμών, οδήγησαν στο τέλος της λειτουργίας του στα τέλη Οκτωβρίου του 1939.