Η Σταχτοπούτα, η Σάμος και άλλες… αρχαίες ιστορίες…

Rhodopis by George Frederic Watts

του Γ. Χ. Κωνσταντάκη

Στην όχθη του ποταμού, η ροδομάγουλη η κόρη έκανε το μπάνιο της. 
Αητός περνά, αρπάζει το γοβάκι της και φεύγει πετώντας μακριά. 
Περνώντας από τη Μέμφιδα, αφήνει το σανδάλι που μπρος στα πόδια έπεσε του βασιλιά Ψαμμήτιχου. Δεν είχε ξαναδεί ο βασιλιάς τόσο κομψό σανδάλι. 
Ποια του Θεού βούληση έστελνε ένα τέτοιο σημάδι; 
Ποια να είναι άραγε αυτή με τα έτσι λεπτεπίλεπτα πόδια που και μόνο το σάνδαλό της μπορεί να μαγέψει ένα βασιλιά; 
Όλη την Αίγυπτο θα έψαχνε αν χρειαζόταν. 
Οι άνθρωποί του βγήκαν διαλαλώντας πως ψάχνουν την όμορφη που είχε χάσει το σανδάλι της. 
Όταν τη βρήκαν…

Κάπως έτσι, στην αρχαία Αίγυπτο πρωτοδημιουργήθηκε το παραμύθι που έφτασε ως τις μέρες μας ως «Σταχτοπούτα».
Η κοπελιά της ιστορίας μας ήταν η Ροδώπις απ΄τη Θράκη, γνωστή και με το όνομα «Δωρίχα».
Η Ροδώπις ήταν εταίρα διάσημη στη Ναύκρατη της Αιγύπτου.
Τόσο διάσημη που το όνομά της και η ιστορία της έφτασαν ως εμάς.
Τόσο πλούσια που η φήμη την ήθελε να έχει χτίσει Πυραμίδα, αν και ο Ηρόδοτος αυτό το αμφισβητεί.
Είχε έρθει σκλάβα από τη Σάμο.
Την είχε πουλήσει ο σοφός Ιάδμονας, ο γιος του Ηφαιστόπολη  σ’ έναν άλλο σαμιώτη, τον Ξάνθο που την έφερε ως εδώ.
Στη Ναύκρατη την ερωτεύτηκε ο Χάραξος, πλούσιος κρασέμπορος από τη Μυτιλήνη.
Φαίνεται πως ξόδευε πολλά για την ερωμένη του ο άμυαλος ο νέος κι η αδερφή του έγινε έξω φρενών.
Και μιας και δεν ήταν καμιά τυχαία, αλλά η ίδια η Σαπφώ, η μεγάλη ποιήτρια, η επονομαζόμενη και Δέκατη Μούσα, αφιέρωσε ένα ποίημά της στη Δωρίχα μας: *1

«… Κύπρις και συ πικρή, πικρή που σ’ ηύρε
Κι αυτοί καμάρι τώχουν να το λεν
Για δεύτερη φορά η Δωρίχα ζηλευτόν
Έρωτα αλήθεια βρήκε…» 

Κάποιοι μελετητές μάλιστα, γράφουν ότι «Δωρίχα» τη «βάφτισε» υποτιμητικά η ίδια η Σαπφώ. Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι το «Ροδώπις» ήταν απλώς το καλλιτεχνικό της, ενώ κάποιοι ακόμα ισχυρίζονται ότι πρόκειται για δύο διαφορετικά πρόσωπα…)
Όπως και να έχει, οι σπουδαίες «φιλίες» της κοπελιάς, σίγουρα δεν σταμάτησαν εδώ.
Κι από παλιά όμως, μάλλον ήταν τυχερή στις γνωριμίες της.
Στη Σάμο, σκλάβος κι αυτός του Ιάδμονα, ήταν ο Αίσωπος! Αναφέρεται μάλιστα, ότι ίσως υπήρξε και ερωμένη του (μάλλον άσχημου) Αισώπου!
Αυτό δίνει και τη «σπίθα» στον Χ. Κουβέλη να γράψει ένα σκανταλιάρικο διήγημα όπου ο Αίσωπος εμφανίζεται να είναι ο εμπνευστής της ιστορίας της Σταχτοπούτας, απλώς για να της δώσει φήμη και να μυθοποιήσει την αγαπημένη του.

Η ευφάνταστη Nancy Freedman σε μία (μάλλον … «μέτρια») νουβέλα της, βάζει τη Σαπφώ να γνωρίζει τη Δωρίχα στη Σάμο πολύ πριν τη γνωρίσει ο Χάραξος, κατά τη γιορτή της απελευθέρωσης του Αισώπου. Προχωράει ένα (όχι μόνο ένα!) βήμα πιο πέρα, γράφοντας ότι γεύτηκαν η μια τους κρυφούς καρπούς της άλλης, αλλά και ότι η Σαπφώ την παρακολούθησε να κάνει έρωτα με ένα … παγώνι, το ιερό πουλί της Ήρας!!!! *2

Έχουν γραφτεί κι άλλα πολλά «τέτοια» και θα γραφούν σίγουρα κι άλλα στο μέλλον. Ο μύθος της πανέμορφης και ερωτικής Δωρίχας, της Αρχαίας … άτακτης Σταχτοπούτας συνεχίζει να εμπνέει ακόμα και σήμερα.

Όσο για το τέλος της…
Άλλοι γράφουν ότι ο Ψαμμήτιχος την παντρεύτηκε, άλλοι ότι εκείνη αρνήθηκε καθώς αγαπούσε πραγματικά τον Χάραξο, κάποιοι ότι μπορεί να μην έχτισε η ίδια πυραμίδα, αλλά κάποιος θαυμαστής προς τιμήν της μετά το θάνατό της…

Αυτό που είναι σίγουρο για το τέλος της, είναι το επίγραμμα του Ποσείδιππου: *3

«Δωρίχα εσένα από καιρό τα οστά σου ξεχαστήκαν
Και των μαλλιών οι ανάδεσμοι κι η μυρωμένη εσθήτα,
Που κάποτε τον όμορφο το Χάραξο μ αυτήνε
Τυλίγοντάς τον σύγκορμα, είχες αλαφραγγίξει
Τα κύπελλα της χαραυγής τα κισσοστολισμένα.
Μα ακόμα οι γλυκόλαλες σελίδες της Σαπφώς
Με την αγαπημένη ωδή μένουνε και θα μένουν.
Μακαριστό είναι το όνομά σου, εκείνο που η Ναύκρατη
Θε να φυλάξει ανάλλαχτον όσο θα πλέει καράβι
Από του Νείλου τα νερά προς τα ανοιχτά πελάγη» 

*1:  Π. Λεκατσάς, βιβλ. Παπύρου, Άπαντα αρχαίων ελλήνων συγγραφέων, 1938.
*2:  Nancy Freedman “Sappho, The Tenth Muse”
*3:  Μετάφραση Ελύτη, από τις σημειώσεις του Μανόλη Τριανταφυλλίδη.

~*~

Εκτός από τις παραπάνω αναφερθείσες πηγές, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από Δ. Γερμιώτη, Χ. Κουβέλη, Αγγ. Σακκέτο, L. Ford, Στ. Γκιργκένη και όχι οι αρχικές αναφορές του Ηρόδοτου, του Αθήναιου, του Στράβωνα, του Διόδωρου, του Πλίνιου.
Το κείμενο δεν αποτελεί ιστορική μελέτη, αλλά μια προσπάθεια να γνωρίσουμε οι Σαμιώτες την όμορφη φιλοξενούμενή μας, οπότε προσβλέπω στην επιείκεια του αναγνώστη για όποια ανακρίβεια πιθανώς επαναλαμβάνω (σίγουρα παρά τη θέλησή μου!) - Γ. Χ. Κωνσταντάκης